ਸਾਕਾ ਸਰਹਿੰਦ – ਪਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਗਾਥਾ 

ਸਾਕਾ ਸਰਹਿੰਦ – ਪਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਗਾਥਾ 

ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅੰਦਰ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਹੀ ਦਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਵਰਨ – ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਤੇ ਕਾਂ ਹੀ ਸਿੰਘ- ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਮੇਸੇ ਸ਼ਹੀਦ ਵੀ ਹਨ ਜਿੰਨਾਂ ਦੀ ਆ ਜੀਵਨੀਆਂ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਮ ਚੁੱਪ ਹੈ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਥੋੜਾ ਹਵਾਲਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਐਸੇ ਹੀ ਇਕ ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਹੀਦ ਬਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਹੋਏ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉਤੇ ਇਤਿ ਹਾਸ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ । ਕਿਉ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਉਤੇ ਇਹ ਸ਼ਹੀਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨਾਂ ਦੀ ਹਾਜਰੀ ਵੇਲੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਕਠਿਨ ਸਮ ਸੀ । ਇਸੇ ਲਈ ਹੀ ਕਈ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ । ਇਸੇ ਕਠਿਨ ਦੌਰ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਟੋਡਰ ਮਲ ਬਾਰੇ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਲਗਭਗ ਮੁਕ ਹੀ ਹੈ । 

ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਜਿਕਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਉਹਨਾ ਬਾਰੇ ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਛਿੱਪਰ ਦਾ ਬੰਸਾਵਲੀ ਨਾਮਾ ਦਸਾਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀਆਂ ਕਾਂ, ਦੁੱਨਾਂ ਸਿੰਘ ਹੰਡੂਰੀਆਂ ਦੀ ਕੱਥਾ ਗੁਰੂ ਸੁਤਨ ਨੀ” ਕਵੀ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦਾ “ਸ਼ਹੀਦ ਨਾਮਾ” ਅਤੇ ਸੰਤਰੇਣ ਭਾਈ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਲਿਖਤ” ਗੁਰਪੁਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼” ਆਦਿ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਵਾਲਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸ ਖੋਜੀਆ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਈ ਹਰਾ ਰਾਮ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਲੱਧੋ ਦੀ ਕੁਝ ਤੋਂ ਸਰਹੰਦ ਜਾ ਸੰਗਤਪੁਰ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿੱਚ 1677 ਈ: ਦੇ ਨੇੜ੍ਹੇ ਹੋਇਆ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । 

20 ਦਸੰਬਰ 1704 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਛੱਡ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਸਮੇਤ ਤੁਰੇ ਤਾਂ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਮੁਗਲਫੋਜ ਨੇ ਕਸਮਾਂ ਤੋੜ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਕਹਿਰੀ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਘਮਸਾਨ ਦਾ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰਮਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਈ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਵ ਲਿਖਤਾਂ ਨਦੀ ਵਿਚ ਰੁੜ ਗਈਆ ਅਤੇ ਕਈ ਸਿੰਘ ਵੀ ਪਾਰ ਨਾ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵੀ ਖੇਰੂੰ-ਮੇਰੂੰ ਹੋ ਗਿਆ । ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਬਾਬਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਵਿਛੁੜ ਕੇ ਹੱਡ ਚੀਰਵੀਆਂ ਨੇਤੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆਂ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਜਿਥੇ ਕੀਮੇਂ ਮਹਿਰਾ ਜੋ ਮੁਰਾਲਾ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਜੁਲਮ ਕਰ ਕੇ ਮਮਲਮਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਮ ਕਮਰਦੀਨ (ਕਾਇਮਦੀਨ) ਮਲਾਹ ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੀ ਦੀ 

ਬੇੜੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੋ ਦਿਨ ਕੱਟ ਕੇ ਅੱਗੇ ਚੱਲੇ । ਜਿੱਥੇ ਗੰਗੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਮਿਲ ਗਿਆ ਜੋ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ 22 ਸਾਲ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਲਾਲਚ ਵਸ ਹੋ ਕੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਮੁਰਿੰਡੇ ਦੇ ਥਾਨੇਦਾਰ ਜਾਨੀ ਖਾਂ ਅਤੇ ਮਾਨੀ ਖਾਂ ਕੋਲ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ । ਜਿੰਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਸੂਬਾ ਸਰਹੰਦ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਦੀ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ । 

ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸੂਬਾ ਸਰਹੰਦ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਦੇ ਹਸੋਈ ਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਕੈਦੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਲਈ ਖਾਣ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਜਦ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਉਹ ਖਾਣਾ ਲੈ ਨੇ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਛਕਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ । ਪਰ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਜੀ ਤੁਹਾਡੀ ਸੇਵਾ ਕਬੂਲ ਹੈ ਪਰ ਮਲੇਸਾਂ (ਮੁਗਲਾਂ) ਦੀ ਰਸੋਈ ਦਾ ਬਣਿਆ ਖਾਣਾ ਉਹਨਾਂ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ 

ਕਵੀ ਭਾਈ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦਾ ਹੈ :- 

ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਸੰਗਤਿਪੁਰ ਵਾਸੀ !! 

ਰਾਮ ਨਾਮ ਜਪ ਪੁੰਨ ਕਮਾਸੀ॥ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਤਿਤ ਚਚੂ ਜਾਨੋ ॥ 

ਪਾਂਤ ਪਯਾਰਨ ਮਾਹਿ ਪ੍ਰਧਾਨਹੁ ॥

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਆਲਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ। 

ਵਜੀਰ ਕੇ ਗ੍ਰਿਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਬਨਾਵੈ । 

ਮਾਨ ਮਹਤ ਦਰਬਾਰਹਿ ਪਾਵੈ । 

ਹਿੰਦੂ ਕੈਦੀ ਤੈਹ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ! 

ਕਾਰਾਵਾਸ ਮਹਿ ਹੋਤ ਖੁਆਰ ॥ 

ਤਿਨ ਕੋ ਲੰਗਰ ਮੋਤੀ ਆਪ ਬਨਾਵਹਿ ॥ ਸਕਹਨ ਬਾਂਟ ਆਪ ਸੁਖ ਪਾਵੈ ॥ 

ਸਭ ਹਿੰਦੂ ਅਨ ਤੇ ਪਾਵਹਿ ਮਾਨਾ ॥ 

ਤਿਨ ਤਜਯੋ ਹੈ ਮਾਨ ਅਭਿਮਾਨਾ 

ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ 70 ਸਾਲਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਭੋਲੀ, ਬੌਈ ਜਾਂ ਦੇਵਾਂ ਨੇ ਮਾਯੂਸੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁਛਿਆ । ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰ ਮ ਮਹਿਰਾ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਸੂਬੇ ਨੇ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਕੇ ਰੱਖੇ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਲੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਰਸੋਈ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ । ਉਹ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਭੁੱਖੇ ਪਿਆਸੇ ਹਨ । ਉਹਨਾ ਕੋਲ ਠੰਡ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੋਈ ਕਪੜਾ ਨਹੀ । ਜੰਗਲਾਂ, ਬੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੰਮਾਂ ਸਫਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕੰਡਿਆਲੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਸਤਰ ਲੀਰੋ-ਲੀਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ । ਸਰੀਰਾਂ ਤੇ ਵੀ ਝਰੀਟਾਂ, ਪੱਛ ਅਤੇ ਜਖਮ ਹਨ। ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਦੇ ਲੰਮਾਂ ਸਫਰ ਕਰਕੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਾਲੇ ਪੈ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਠੰਡ ਨਾਲ ਪੈਰ ਸੁੱਜ ਗਏ ਹਨ । ਹੁਣ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਤੇਜ ਹਵਾ ਚੱਲਣ ਨਾਲ ਠੰਡ ਨਾਲ ਜਖਮ ਆਕੜ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਕਲੀਫ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ । ਪਰ ਮਾਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਫਿਰ ਵੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਹਨ। ਇਹ ਦਰਦ ਭਰੀ ਦਾਸਤਾਨ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹਨਾ ਦੀ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਜਰੂਰ ਹੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਨੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ। 

ਤਿੰਨਾਂ ਨੇ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦਾ ਗੜਵਾ ਭਰ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਾ ਕੇ ਗਰਮ- ਗਰਮ ਦੁੱਧ ਮਾਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲਾਲਾਂ ਨੂੰ ਛਕਾ ਕੇ ਆਉ ਭਾਈ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਸੰਤਰੇਣ ਲਿਖਦੇ ਹਨ :- 

ਅਸ ਵਿਚਾਰ ਗਾ ਨਿਜ ਗ੍ਰਿਹ ਪਾਹਿ ॥

ਪੈ ਗੜਵਾ ਇਕ ਲੀਨ ਪਰਾਹਿ ॥

ਅਪਰ ਅੰਕੁ ਘਟ ਕੋਰੋ ਭਰਿਯੋ ॥

ਹਿਤ ਪਾਤ ਕੈ ਲਿਆਵਨ ਕਰਯੋ ॥

ਪਹਿਰੇਦਾਰਨ ਰੋਕਯੋ ਜਬੈ ॥

ਕਰ ਮਿੰਨਤ ਕੁਝ ਦੀਨੋ ਤਬੈ ॥

ਛੋਡ ਦੀਨ ਮਾਤਾ ਢਿਰ ਆਯੋ ॥

ਦੁਗਦਾ ਘਟਾ ਪੈ ਆਗੂ ਧਰਾਯੋ ॥ 

(ਗੁਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼) 

ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਦੁੱਧ ਦਾ ਗੜਵਾ ਲੈ ਕੇ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਲ ਤੁਰੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧਰਮ ਪਤਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗਹਿਣੇ ਉਤਾਰ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਜੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਰੋਕਣਗੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇ ਕੇ ਅੱਗੇ ਲੰਘ ਜਾਇਉ । ਬਾਬਾ ਜੀ ਜਦੋ ਦੁੱਧ ਲੈ ਕੇ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਨੇ ਰੋਕ ਲਿਆ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗਹਿਣੇ ਰਿਸ਼ਵਤ ਵਜੋਂ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਤਾਂ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਨੇ ਪੁਛਿਆਂ ਤੈਨੂੰ ਡਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੂਬਾ ਸਰਹੰਦ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਨੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਟੀ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਡਟਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਮੌਤ ਵੀ ਕਬੂਲ ਹੈ । ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਨੇ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ । ਜਦੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਠੰਡ ਵਿੱਚ ਗਰਮ-ਗਰਮ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਇਆ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਅਸੀਸਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ:- 

ਕਵੀ ਸੰਤ ਣ ਲਿਖਦੇ ਹਨ :

ਯ ਕੈ ਪ੍ਰੇਮ ਰੁ ਮੋਤੀ ਕੇਰਾ ॥

ਮਾਤਾ ਕਹਯੋ ਭਲਾ ਹੈ ਤੇਰਾ ॥

ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਰਾਤਾਂ ਵੇਲੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ । ਕਿਸੇ ਨੇ ਖੂਬ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । 

ਧੰਨ ਮੋਤੀ ਜਿਨ ਪੁੰਨ ਕਮਾਇਆ ।

ਗੁਰ ਲਾਲਾਂ ਤਾਈਂ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਇਆ ।! 

ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਵਾਨ ਟੋਡਰ ਮੱਲ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਅਤੇ ਨਾਮੀ ਲੱਕੜਹਾਰੇ ਕੋਲੋਂ ਚੰਦਨ ਲੱਕੜ ਸਮੇਤ ਰੱਡਾ ਭਰ ਕੇ ਲੱਕੜਾਂ ਖ੍ਰੀਦ ਕੇ ਲਿਆਦੀਆਂ n ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀ ਚਿਖਾ ਚਿਣ ਕੇ ਦੀਵਾਨ ਟੋਡਰ ਮੱਲ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਦੋਹ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ । ਇਹ ਸਾਰੀ ਸੇਵਾ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਗੁਪਤ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਵਰਤਾਰੇ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਨਾ ਹੀ ਉਠਦਾ ਪਹ ਕਵੀ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੰਗੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ ਭਰਾ ਜਿਸਦਾ ਨ ਮ ਪੰਮਾਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨਾਲ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ।ਉਸਨੇ ਹੀ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਚੁਗਲੀ ਲਾਈ ਕਿ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰੇ ਨੇ ਹਕੂਮਤ ਵੱਲੋਂ ਬਗੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤੇ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੈ । 

ਨੀਚ ਗੰਗੁ ਕੋ ਭ੍ਰਾਤ ਇਕ ਪੰਮਾ ॥

ਤਿਨ ਲੀਨੋ ਮੋਤੀ ਗ ਪੰਗਾ ॥

ਜਇ ਵਜੀਰਹਿ ਵੇ ਦੁ ਬਤਾਇਯੋ ॥

ਇਕ ਝੀਵਰ ਹੈ ਪੇ ਪਿਆਇਯੋ ॥

ਗੁਰ ਕੋ ਮਾਤ ਬਾਲ ਸੁਖਦਾਈ ॥

ਇਸਹਿ ਦੀਨ ਬਹੁਤ ਵਡਿਆਈ ॥ 

ਜਦੋਂ ਪੰਮੇ ਨੇ ਚੁਗਲੀ ਲਾਈ ਤਾਂ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਨੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਨੂੰ ਬੰਨ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਸਿਪਾਹੀ ਅਮਲ ਕਰਦਿਆਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾ: ਜੀ ਨੂੰ ਪਕੜ ਕੇ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲੈ ਆਏ ! 

ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਨੇ ਕਰੋਧ ਨਾਲ ਅੱਗ-ਬਬੂਲਾ ਹੋ ਕੇ ਗਰਜ ਕੇ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਤੇਰੀ ਸ਼ਕਾਇਤ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਹੈ ? ਕੀ ਇਹ ਸਚਾਈ ਹੈ । 

“ਜੀ ਇਹ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਾ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਵੀ ਰਸਦ ਦਾ ਗੰਡਾ ਲੈ ਕੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਥੇ ਪੇਰਾਬੰਦੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਹਰਾ ਰਾਮ ਤੋਂ ਹਰਾ ਸਿੰਘ ਸਜ ਗਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ ਹਨ ।” 

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਹੋਰ ਭੜਕ ਗਿਆ । ਉਸਨੇ ਪੁਛਿਆ “ਤੂੰ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆ ਦੀ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਰੋਟੀ-ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਚੋਟੀ ਛਿਪੇ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੈ । “ਜੀ ਮੈਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਦੋਵੇ ਵੇਲੇ ਗਰਮ ਦੁੱਧ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ।” ਸੂਬਾ- ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਹਕੂਮਤ ਵੱਲੋਂ ਬਾਗੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਜਾ ਸੁਣਾਟੀ ਹੋਈ ਹੈ, “ਹਾਂ” ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ।” ਸੂਬੇ ਨੇ ਕ੍ਰੋਧ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂ ਤਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋ ਜਾ ਨਹੀ ਤਾਂ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । “ਮੈਨੂੰ ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ ਨਹੀ ਜੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹਾਲ ਮਤ ਅਤੇ ਨੌ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤੇਰੇ ਤਰਾਵੇ ਨਾਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਹੀ ਹੋਏ ਤਾਂ ਮੈ ਤਾਂ ਜਵਾਨ ਮਰਦ ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਤੇ ਤੇਰਾ ਕੀ ਅਸਰ ਹੋਣਾ ਹੈ ?” ਉਤੱਰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਸੂਬੇ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਬੰਨ ਕੇ ਲਿਆਓ ਅਤੇ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ । ਹੁਕਮ ਦੀ ਤਾਮੀਲ ਹੋਈ । ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦਾ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦਾ ਲੜਕਾ ਨਰਾਇਣਾ, ਪਤਨੀ ਭੋਲੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਲੱਧੋ ਨੂੰ ਬੰਨ ਕੇ ਲੈ ਆਂਦਾ ਅਤੇ ਸਰਹੰਦ ਦੇ ਤੇਲੀਆਂ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਰ ਕੋਹਲੂ ਦੇ ਕੋਲ ਖੜਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । 

ਕਵੀ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਇਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ‘

ਜਦ ਦੁਸਟਨ ਮੋਤੀ ਗਹਿ ਲੀਨਾ ॥”

ਕੋਹਲੂ ਨਿਕਟ ਤਨਹਿ ਬੰਧ ਦੀਨਾ ॥

ਸਭ ਪਰਿਵਾਰਹਿ ਸੰਗ ਸਾਥ ਲਯਾਯੋ ॥

ਮ੍ਰਿਤੂ ਦੰਡ ਤਿੰਨ ਸਭਹਿ ਸੁਨਾਇਯੋ ॥80॥ 

ਇਹ ਸੁਨ ਰਿਸਯੋ ਬਹੁਤ ਵਜੀਰਾ ॥ 

ਤਿਸਹਿ ਤਿਆਗੀ ਮਗਲੀ ਧੀਰਾ ॥ 

ਪਕੜ ਮੰਗਾਯੋ ਸਭ ਪ੍ਰਵਾਰਾ ॥ 

ਉਨ ਪਰ ਕੀਨੋ ਜੁਲਮ ਕਰਾਰਾ ॥

ਹਿੰਦੂ ਦੇਖ ਤ੍ਰਾਹਿ ਤ੍ਰਾਹਿ ਬਿਗੋਏਂ ॥ 

ਪੁਨਹਿ ਲੀਨੋ ਜਲਾਦ ਬੁਲਾਈ ॥ 

ਹੁਕਮ ਕੀਨੋ ਤੁਮ ਕੋਹਲੂ ਲਿਆਈ ॥

ਸਭ ਕੁਟੰਬ ਤਹਿ ਕੋਹਲੂ ਪੀੜਾਇਆ ॥ 

ਫਾਨੀ ਦੁਨੀ ਤੇ ਨਾਮ ਕਮਾਇਆ ॥ 

ਫਿਰ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਨੂੰ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹ ਕੇ ਕਤਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ । ਜਲਾਦਾਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦੇ ਸੱਤ ਸਾਲਾ ਪੁੱਤਰ ਨਰਾਇਣੇ ਨੂੰ ਪੈਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਪੁਕਾਰਾ ਸੁਣ ਕੇ ਲੋਕ ਤ੍ਰਾਹ- ਤ੍ਰਾਹ ਕਰ ਉਠੇ । ਫਿਰ 70 ਸਾਲਾਂ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਹਨਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਪਰ ਉਹਨਾ ਦੇ ਸਖਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਤੇ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਇਸ ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਹੀਦ ਨੂੰ ਤਾਜਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਵਿਰਸਾ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਬਾਬਾ ਮੋਤਰੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦਾ ਰਾਜ ਪੱਧਰੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਸਰਕਾਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮਨਾਉਣ ਲਈ 20 ਫਰਵਰੀ 2011 ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਨੌਜੁਆਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼-ਪਿਆਰ, ਦੇਸ਼-ਭਗਤੀ ਏਕਤਾ-ਆਖੰਡਤਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਸਮਰਪਤਿ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੀ ਸ੍ਰ. ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ, ਸ੍ਰ. ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਡਿਪਟੀ ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ, ਜਥੇਦਾਰ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਗਾਬੜੀਆਂ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਮੰਤਰੀ, ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੇਖਵਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧੰਨਵਾਦੀ ਹਾਂ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 300 ਸਾਲ ਦੇ ਅਣਗੌਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੀ ਘਾਲ-ਕਮਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਇਸ ਸਾਕੇ ਨੂੰ ਸਦੀਵ ਕਾਲ ਤੱਕ ਸੰਜੀਵ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਅੱਜ ਪੂਰਾ ਪੰਜਾਬ ਜਿਥੇ ਸ਼ਹੀਦਾ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁੱਲ ਭੇਟ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਥੇ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ । 

ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਗੋ ਵਾਲੀਆ 

ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਮਹਾਂ ਸਭਾ ਪੰਜਾਬ (ਰਜਿ ) 

ਗੁਰੂ ਸੇਵਕ ਭਾਈ ਭਾਗ ਰਾਮ ਜੀ 

ਭਾਈ ਭਾਗ ਰਾਮ ਜੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਇਕ ਸੇਵਕ ਹੋਏ ਹਨ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ (ਪਟਿਆਲਾ) ਦੇ ਲਾਗੇ ਪਿੰਡ ਲੈਹਲ ਦੇ ਰਹਿ ਵਾਲੇ ਸਨ । ਲੈਹਲ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਮ ਹੁਣ ਨਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਲੈਹਲ ਕਲੋਨੀ ਕਰਕੇ ਜਿਆਦਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਟਿਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਨਾਂ ਦਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਸ਼ਹਿਰ ਨਹੀ ਸੀ । 

ਫੂਲਵੰਸ਼ ਦੇ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਈ ਸਾਬੀ ਦੇ ਉਦਰ ਤੋਂ ਪੰਥ ਰਤਨ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਮਤ 1752 ਵਿੱਚ ਫੂਲ ਨਗਰ ਹੋਇਆ । ਆਪ ਨੇ ਠੀਕਰੀ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡ ਸਿੰਘਦਲ ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕਿਆ ਸੰਮਤ 1810 ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਕੱਚੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ 4 ਫੱਗਣ ਸੰਮਤ 1820 ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਕਿਲ੍ਹਾ: ਬਣਵਾਉਣਾ ਅਰ ਭਿਆ ਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ 22 ਅਗਸਤ 1765 ਨੂੰ ਪਟਿਆਲੇ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਥਾਂ ਸੁੰਦਰ ਸਮਾਧ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲੇ ਦੀ ਵੱਡੀ ਰਿਆਸਤ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ बीडी । 

ਲੈਹਲ ਪਿੰਡ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਛੱਪੜ, ਟੋਬੇ ਪਿਪਲਾਂ ਅਤੇ ਬੋਹੜਾਂ ਦੇ ਦਰਖਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਕਰਨਾ ਤੇ ਪਸ਼ੂ ਰੇਖਣੇ ਫੌਜੀ ਰੋਟੀ ਤੇ ਸਾਧਨ ਸਨ । ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਬੀਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਪਸ਼ੂ ਮਰ ਜਾਦੇ ਸਨ । ਹੁਣ ਤਾਂ ਡੰਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ਼ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦਵਾਈਆ ਆ ਚੁਕੀਆਂ ਹਨ । ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਡਾਕਟਰ ਹਨ ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀ ਸੀ ਹੁੰਦਾ । ਕੇਵਲ ਟੂਣੇ ਟਾਮਣ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਜਿਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਕੀਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਭਾਵ ਉਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ (ਬੱਚਾ, ਬੁੱਢਾ, ਨੌਜਵਾਨ, ਔਰਤ) ਪਿੰਡ ਦੀ ਹੱਦ ਨੂੰ ਪਾਰ ਨਹੀ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਇਹ ਇਲਾਜ ਕਾਰਗਰ ਸਾਬਤ ਨਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਬੀਮਾਰੀ ਤੋਂ ਨਹੀ ਬਚਾ ਸਕਦੇ ਸਨ । ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਰਸਾਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਚਾਰੀਆ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮਲੇਰੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਸੀ । ਮਲੇਰੀ ਮਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਜਾਨਾਂ ਚਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਜੋ ਮਲੇਰੀਏ ਤੋ ਬਚ ਜਾਂਦੇ 

ਉਹ ਇਤਨੇ ਕਮਜੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਮੂਨੀਆਂ ਵਰਗੀ ਭੈੜੀ ਬਿਮਾਰੀ ਆ ਚਿਮੜਦੀ । 

ਸੰਨ 1662 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸਫਾਬਾਦ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ । ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕੀ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਝਪੇਟ ਵਿੱਚ ਸਨ । ਲੈਹਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਭਾਗ ਰਾਮ ਜੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣਨ ਲਈ ਜਾਇਦਾ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਜਦੋ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਤਾਂ ਭਾਗ ਰਾਮ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਤੀ ਮਿਲੀ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਗ ਰਾਮ ਸ਼ਾਤੀ ਦੇ ਪੁੰਜ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਲਾਈ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਮਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆ ਦਾ ਨਿਵਾਰਨ ਕਰੋ । ਮਨ ਦੀ ਬਿਰਥਾ ਨੂੰ ਜਾਣਨਹਾਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਗ ਰਾਮ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਹੀ ਲਿਆ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ ਦਸ ? ਫਿਰ ਭਾਗ ਰਾਮ ਨੇ ਦੋਵੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤਾ, “ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਲੈਹਲ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬੀਮਾਰ.ਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਪਿਛਾ ਹੀ ਨਹੀ ਛੱਡਦੀਆਂ । ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਿਧਾਨ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋ ਨਿਜਾਤ ਦਵਾਓ, ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਕ੍ਰਿਪਾ ਹੋਵੇਗੀ । “ਗੁਰੂ ਜੀ ਭਾਗ ਰਾਮ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੈਹਲ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਚਲੇ ਗਏ । ਲੈਹਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇਕ ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਰਖਤ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਆਸਣ ਲਾ ਲਿਆ । ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਟੋਬ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਰਨ ਧੋਤੇ । ਭਾਗ ਰਾਮ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤੂੰ ਪਿੰਡ ਜਾ ਤੇ ਜੋ ਵੀ ਰੋਗੀ ਹਨ ਉਹ ਸ ਡੇ ਪਾਸ ਆ ਜਾਣ ।” ਇਹ ਸੁਣ ਭਾਗ ਰਾਮ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਸੂਚਨਾਂ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਬਿਮਾਰ ਹਨ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਚਲੇ ਜਾਣ । ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਭਾਗ ਰਾਮ ਆਪਣੇ ਘਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦੇ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਗੜਵੀ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਆਇਆ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਦੇ ਛੱਕਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦੇ ਛਕ ਕੇ ਹੁਕਮ ਨਾਮਾ ਲਿਖਿਆ (ਜੋ ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਉਸੀ ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਰਖਤ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਜਿਥੇ ਜੋਤ ਜਗਦੀ ਸੀ ਯਾਦਗਾਰ ਵਜੋ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਹੁਣ ਸਿਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਸੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਨਵੇ ਪਲਾਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬੋਹੜ ਦਾ ਦਰਖਤ ਪੁਟ ਸੁਟਿਆ ਹੈ ਹੁਕਮ ਨਾਮਾ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਜਗਾ ਬਦਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ :- 

ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

ਹੁਕਮ ਨਾਮਾ ”

ੴ ਅਕਾਲ ਜੀ ਸਹਾਏ

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ 

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਭਾਗ ਰਾਮ ਝਿਊਰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਤ ਭਇ ਜੀ ਲਾਹਲ ਗਾਂਵੇ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰੀ ਜਾਂਦੀ ਨਹੀ ਸਚੇ ਸਾਹਿਬ ਸਫਾਬਾਦ ਤੋ ਉਠਕੇ ਲਾਹਲ ਗਾਂਵੇ ਦੇ ਪਹਾੜ ਉਹ ਕਰੀਬਣ ਸਤ ਅੱਠ ਸੌ ਤੌਰ ਬੋਹੜ ਦੇ ਤਲੇ ਆਣ ਬਰਾਜਤ ਭਏ, ਯੀਹਾਂ ਟੋਬੜ ਮੈਂ ਚਰਨ ਧੋਬਤ ਭਏ, ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਏਥੇ ਜੋ ਕੋਈ ਰੋਗੀ ਸ਼ਰਧਾ ਸਹਿਤ ਅਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇਗਾ ਉਸ ਦੇ ਸਭੇ ਰੋਗ ਖੰਡੀਏਗੇ । ਇਥੇ ਬੜਾ ਬਣਾਂ ਲੰਗਰ ਚਲਾਓ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਜੋ ਏਥੇ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇਗਾ, ਉਸਨੂੰ ਸਭ ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ, ਸੰਗਤ ਬੇਨਤੀ ਕਰਤ ਭਈ ਜੀ ਏਥੇ ਆਬਾਦੀ ਹੁੰਦੀ ਨਹੀਂ ਆਬਾਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਜੀ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਏਥੇ ਰੌਣਕ ਬਹੁਤ ਹੋਵੇਗੀ ਏਥੇ ਗੁਰ ਸਿੱਖ ਹੋਸੀ ਰਾਜਧਾਨ ਸੇਵਾ ਕਰਸੀ ਗੁਰਧਾਨ ਉਗਾ ਹੋਸੀ ਸਭ ਜਹਾਨ, ਜੋ ਕੋਈ ਸੇਵਾ ਕਮਾਵੇ ਮਨ ਬਾਛਤ ਫਲ ਪਾਵੇ ਕਰਮਾ ਦੇਵੀ ਖਤਰਾਣੀ ਚਰਨੀ ਡਿਗੀ ਜੀ ਅਠਰਾਏ ਨਾਲ ਬਾਲ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੈ ਜੀ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਏਥੇ ਅਸ਼ਨਾਨ ਕਰਸੋ ਦੂਰ ਹੋਸੀ ਕੋਈ ਰੋਗ ਨਾ ਰਹਿਸੀ, ਏਥੇ ਦਿਨ ਪੋੜਮ ਮਾਘ ਸੁਕਲ ਪੰਚਮੀ ਸਤਾਰਾਂ ਸੋ ਅਠਾਈ, ਸਭ ਸੰਗਤ ਕੋ ਖੁਸ਼ੀ ਕਰਤ ਭਏ । ਜੋ ਹੁਕਮ ਨਾਮੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਪਾਵੇਗਾ। ਗੁਰਧਾਮ ਕੋ ਜਾਵੇਗਾ ਸਭ ਸੁਖ ਪਾਵੇਗਾ ਜਪ ਧਾਮ ਨਾ ਜਾਵੇਗਾ । 

ਸਮਾਪਤ 

(ਨੋਟ :- ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਸ੍ਰੀ ਦੁਖਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ, ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਹੈ!) 

ਹੁਣ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕੀ ਉਥੇ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਸਾਰਿਆ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਇਨਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਜਾਤ ਦਿਵਾਉ ਜੀ, ਅਸੀ ਸਾਰੇ ਹੀ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਦੁੱਖ ਕੱਟਣਾ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀ ਸੁਖੀ ਰਹਿਣਾ ਕਰੀਏ । ਜਿਸ ਬੋਹੜ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਚਰਨ 

ਧੋਇ ਸਨ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਜੋ ਕੋਈ ਇਸ ਟੋਬੜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾ ਪੂਰਵਕ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇਗਾ, ਉਸ ਦੇ ਸਾ ਤੇ ਦੁਖ- ਦਰਦ ਕੱਟੇ ਜਾਣਗੇ । ਜਦੋਂ ਰੋਗੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਟੋਬੜ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋਣਾ ਮਹਿਸੂਮ ਕਰਨ ਲਗੇ। ਜਿਸ ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਰਖਤ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਹੁਕਮ ਨਾਮਾਂ ਲਿਖਕੇ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਗਏ ਸਨ । ਉਥੇ ਹੁਣ ਜਗਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੁਰਦੁਵਾਰਾ ਦੁਖ ਨਿਵਰਨ ਸਾਹਿਬ ਹੈ । ਟੋਬੜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਸਰੋਵਰ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸ਼ਰਧਾ ਪੂਰਵਕ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਦੁਖਾਂ ਦਾ ਨਿਵਾਰਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਹੁਕਮ ਨਾਮਾਂ ਅੱਗੇ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਦੀ ਜੋਤ ਦਿਨ ਰਾਤ ਜਗਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ ਦੀ ਦਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਦੁੱਖੀਆਂ ਦੇ ਦੁਖਾਂ ਦਾ ਨਿਵਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ :- 

“ਜਿਥੇ ਜਾਏ ਬਹੈ ਮੇਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸੋ ਥਾਨ ਸਹਾਵਾ ਰਾਮ ਰਾਜੇ” 

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹ ਦਰ ਸਾਹਿਬ ਲੈਹਲ ਪਿੰਡ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਣ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਰੋਣਕਾਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਰਾਜਧਾਮ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰਧਾਮ-ਦੁਖਨਿਵਰਨ ਸਾਹਿਬ-ਸਾਰੇ ਜਹਾਨ ਵਿੱਚ ਉਘਾ ਹੋਇਆ । ਜੋ ਸੇਵਾ ਕਮਾਵੇ ਮੰਨ ਬਾਛਤ ਫਲ ਪਾਵੇ । 

“ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਿਮਰੀਏ ਘਰਿ ਨੌ ਨਿਧ ਆਵੈ ਧਾਇ ਸਭਿ ਥਾਂਈ ਹੋਇ ਸਹਾਇ” 

ਭਾਈ ਤਾਗ ਰਾਮ ਜੀ ਪੁਰਬਲੇ ਕਰਮਾਂ ਸਦਕੇ ਭਾਗਾ ਵਾਲੇ ਸਨ ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੇਵਾ ਦੀ ਦਾਤ ਬਖਸ਼ੀ ਸੀ । ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨਿਸ਼ਕ-ਮ ਸੇਵਕ ਸਨ । “ਸੇਵਾ ਕਰਤ ਹੋਏ ਨਹਕਾਮੀ ਤਿਸ ਕੋ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵਤ ਸੁਆਮੀ” (ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਤ) ਉਹ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਧਰਮੀ ਬਿਰਤੀ ਦਾ ਇਨਸਾਨ ਸੀ । ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮੁਖ ਮਨੋਰਥ ਸੀ ! ਕਿਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਖੋਲ ਕੇ ਨਹੀ ਲਿਖਿਆ । ਅਸੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਘਾਲਣਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਅਰਪਣ ਕਰੀਏ । 

ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ ਮਾਲੜਾ

ਮੋਹਾਲੀ 

ਦਾਸਤਾਨ-ਏ-ਸਰਹਿੰਦ ਭਾਈ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਦੀ ਜੁਬਾਨੀ 

ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਕੱਚੀ ਗੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚੋਂ ਜਦੋ ਪੰਜ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਗੁਰਮਤਾ ਮੰਨ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੇ ਹੋਏ ਪਿੰਡ ਕੀਤੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾ ਉਥੇ ਅਫਲੂ ਅਤੇ ਗਾਮੂਨਾ ਦੋ ਭਰਾ ਜੋ ਗੁਜਰ ਸਨ । ਉਹਨਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਕੋਲ ਫੜਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਮਨ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੇਗ ਦੇ ਵਾਰ ਨਾਲ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਦੀ ਨੀਦ ਸੁਲਾ ਦਿੱਤਾ । ਉਥੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਨੰਗੇ ਪੈਂਰੀ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜਰਦਿਆਂ ਛਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਪੈਰਾਂ ਨ ਲ ਚਲਕੇ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਤੋਂ ਥੋੜੀ ਦੂਰ ਇਕ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ । ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਥਕੇਵੇਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਹੁਤ ਕਮਜੋਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਨਾਲ ਅੜ- ਅੜ ਕੇ ਉਹਨਾ ਦਾ ਚੋਲਾ ਵੀ ਲੀਰੋ-ਲੀਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪੈਰ ਕੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਜਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਸਰੀਰ ਵੀ ਵਲੂਧਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਉਹਨਾ ਨੇ ਅੱਕ ਦੀਆਂ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਖਾ ਕੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸਿਆਲ ਦੀਆਂ ਹਨ ਚੀਰਵੀਆਂ ਠੰਡੀਆਂ ਰ ਤਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਸੇਜਾ ਅਤੇ ਬਿਸਤਰਾ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਹੱਖਣ ਲਈ ਗੁਜਾਰਾ ਕੀਤਾ । ਇਥੋਂ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਆ ਮਿਲੇ । ਉਥੋਂ ਭਾਈ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕੰਧਾੜੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਇੱਕ ਖੂਹ ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ । ਜਿਥੋਂ ਗੁਲਾਬਾ ਪਸੰਦ ਮਛੀਵੜੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ । ਜਿਥੋਂ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਗਨੀ ਖਾਂ ਅਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਉਚ ਦਾ ਪੀਰ ਬਣਾ ਕੇ ਨੀਲੇ ਬਸਤਰ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਕੋਲੋ ਬਚਾ ਕੇ ਜੱਟ ਪੂਰੇ ਪਹੁੰਰਾ ਦਿੱਤਾ । ਉਥੇ ਹੀ ਰਾਏਕੋਟ ਦਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਗੀਰਦਾਰ ਰਾਇ ਕੱਲ੍ਹਾ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਣਾ ਲਈ ਪੁੱਜਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੋਈ ਸੇਵਾ ਬਖਸ਼ੋ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਉਸਨੇ ਨੂਰੇ ਮਾਹੀ ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਤੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ 

ਕੌਰ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਦੀ ਖਬਰ ਲੈਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ . ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਵੀ ਜੱਟ ਪੂਰੇ ਦਾ ਹੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਾ ਸੇਵਕ ਸੀ । ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਰਚਿਤ ਮਹ ਨ ਕੋਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹੀ ਨੂੰ ਮਾਛੀ (ਮੱਛੀ), ਮਾਹੀਗੀਰ ਨੂੰ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਵਾਲਾ ਮਛਿਆਰਾ ਜਾਂ ਬਗੁਲਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਹੀ ਮਰਤਬ ਜਾ ਮਰਾਤਿਬ ਵੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਟ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਖਿਤਾਬ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸੀ ਜੋ ਧੁਜਾ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦੇ ਅਕਾਰ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਸੋ ਮਾਹੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਮਾਛੀ ਹੀ ਹੈ । ਜੋ ਸਿੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਵੀ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਹੀ ਸੀ । ਵਿਦਵਾਨਾ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਘੋਖ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । 

ਨੂਟਾ ਮਾਹੀ ਜਦੋਂ ਸਰਹਿੰਦ ਤੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਖਬਰ ਲੈ ਕੇ ਭਰੇ ਮਨ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਵਾਰਤਾ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸਦੀਆਂ ਭੁੱਬਾਂ ਨਿਕਲ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਰਾਇ ਕੱਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਅੰਤਰ ਵੇਦਨਾ ਨਾਲ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋ ਰਹੇ ਮਨ । ਭਾਈ ਨੂਰੇ ਮਾਹੀ ਨੇ ਫੜਕਦੇ ਬੁਲਾਂ ਨਾਲ, ਧੜਕਦੀ ਛਾਤੀ, ਪਸਰਾਈਆ ਅੱਖਾਂ, ਕਲੇਜੇ ਜੇ ਵਿੱਚ ਤੀਸ ਦਬਾਉਂਦਿਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਰਲ- ਪਰਲ ਹੰਝੂ ਕੇਰਦਿਆਂ ਸਿਸਕੀਆਂ ਲੈਦਿਆਂ ਅਤੇ ਨੀਮ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾ ਸੁਣਾਈ । ਕਿ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਬਾਕੀ ਫੋਜ ਨਾਲੋਂ ਵਿਛੜ ਗਏ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਰਸੋਈਆਂ ਗੰਗੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ । ਪਰ ਮਾਤਾ ਜੀ ਕੋਲ ਮੋਹਰਾਂ ਦੀ ਖੁਰਜੀ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸਦਾ ਦਿਲ ਬੇਈਮਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਚੁਗਲੀ ਕਰਕੇ ਮੋਰਿੰਡੇ ਦੇ ਥਾਣੇਦਾਰ ਕੋਨ ਫੜਵਾ ਦਿੱਤੇ ਜਿਕੋ ਤਿੰਨਾ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਸਰਹਿਤ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਕੋਲ ਭੇਜ ।ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਜਿਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਠੰਡੇ ਬ੍ਰਾ ਜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਹ ਲਿਆ ਗਿਆ । 

ਭਾਈ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਫਿਰ ਇਕ ਵਾਰੀ ਬੁਸਕਦਾ, ਹਿਚਕੀਆਂ ਅਤੇ ਹਉਕੇ ਲੈ ਦਾ ਉਚੀ-ਉਚੀ ਧਾਹਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਵਿਰਲਾਪ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ । ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਭਾਈ ਨੂਰਿਆ ਦੱਸ ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੋਇਆ । ਤਾਂ ਹੌਸਲਾ ਰੱਖ ਕੇ ਨੂਰੇ ਮਾਹੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 11 ਪੋਹ ਨੂੰ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਜੀਰੇ ਦੀ ਕਚੈਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ । ਜਿਥੇ ਉਹਨਾ ਰਾਜਵੀਂ ਅਵਾਜ ਵਿੱਚ ਫਤਹਿ ਗਜਾਈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਵਜੀਰਾ ਮੜ-ਬਲ ਕੇ ਕੋਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਕਾਹਦੀ ਆਕੜ ਕਰਦੇ ਹੋ । ਦੀਨ ਮੰਨ ਲਵੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਖਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । 

ਅੱਗੋਂ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਹਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਪੋਤੇ ਹਾਂ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਧਰਮ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਲਈ ਤਰੀਕਾ ਸਿਖਾਇਆ ਹੈ । ਸੋ ਸਾਨੂੰ ਤੇਰਾ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀ । ਉਹਨਾ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਲਾਲਚ ਅਤੇ ਡਰਾਵੇ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਉਹ ਡੋਲੇ ਨਹੀ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਫਿਰ ਕਚੈਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬੱਚਿਆਂ ਫਿਰ ਫਤਹਿ ਗਜਾਈ । ਜਿਸ ਤੋਂ ਸੂਬਾ ਬਹੁਤ ਕ੍ਰੋਧਿਤ ਹੋਇਆ । ਨਵਾਬ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਪੋਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ਰ੍ਹਾ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਹੈ ਤਾਂ ਕੋਲ ਖਲੋਤੇ ਸੁੱਚਾ ਨੰਦ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੱਪ ਦੇ ਬੱਚੇ ਸੱਪ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੱਪ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਅਕਲਮੰਦੀ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਸੂਬਾ ਸਰਹਿੰਦ ਨੇ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਦਾ ਫਤਵਾ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ । 

ਇਕ ਵਾਰੀ ਭਾਈ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਹਟਕੋਰੇ ਰੋ ਲੈਂਦਾ, ਅੱਖਾਂ ਪੂਝਦਾ, ਡਾਡਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਰੋ ਉਠਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਗਲੀ ਦਸਤਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋ ਦੱਸੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਭੁੱਬਾਂ ਮਾਰ ਕੇ. 

ਰੋ-ਰੋ ਕੇ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋ ਗਏ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਦਿਲਾਸਾ ਦੇ ਕੇ ਆਖਿਆ ਭਾਈ ਨੂਰਿਆ ਅੱਗੇ ਦੱਸ ਕੇ ਵਾਪਰਿਆ । ਭਾਈ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ । ਮਹਾਰਾਜ ਬੱਚਿਆ ਨੂੰ ਕੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣਿਆ ਗਿਆ । ਪਰ ਉਹ ਅਡੋਲ ਖਲੋਤੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਠ ਉਚਾਰਦੇ ਹੋਏ ਜਦੋਂ ਕੰਧ ਮੋਢਿਆ ਤੱਕ ਆਈ ਤਾਂ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਤਾਜੀ ਚਿਣੀ ਕੰਧ ਵੀ ਡਿੱਗ ਪਈ । ਜਿਸ ਮਗਰੋਂ ਸਮਣੇ ਦੇ ਦੋ ਜਲਾਦ ਸ਼ਾਸ਼ਲ ਬੇਗ ਅਤੇ ਬਾਸ਼ਲ ਬੇਗ ਬੁਲਾਏ ਗਏ । ਜਿੰਨਾਂ ਜਲਮਾਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ ਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖ ਕੇ ਕੋਹ-ਕੋਹ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਜਦੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਰੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਚੜਾਈ ਕਰ ਗਏ । 

ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਹਿਜ-ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਤੀਰ ਨਾਲ ਕਾਹੀ (ਦੱਤ) ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਫਰੋਲ ਰਹੇ ਸਨ । ਜਦੋਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾਸਤਾਂ ਸੁਣਾ ਕੇ ਭਾਈ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਜਾਰੋ-ਜਾਰ ਰੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਦੱਭ ਦਾ ਬੂਟਾ ਪੁੱਟਿਆ ਗਿਆ । ਜਿਸ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੱਥ ਰੁੱਕ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਪੁੱਟੀ ਗਈ। 

‘ ਉਹਨਾ ਫਰਮਾਇਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਅਮਰ ਹਨ । ਮੇਰਾ ਖਾਲਸਾ ਅਮਰ ਹੈ । ਉਹਨਾ ਨੇ ਭਾਈ ਨੂਰੇ ਮਾਹੀ ਨੂੰ ਗਲ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਦਿਲਾਸਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਰਹੇਗਾ । 

ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ

ਪ੍ਰਧਾਨ 

ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਮਹਾਂ ਸਭਾ ਪੰਜਾਬ (ਰਜਿ.) 

 

ਸੁਤੰਤ੍ਰਤਾ ਸੰਗ੍ਰਾਮੀ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕਸ਼ਯਪ 

ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਫਿਲਮ ਵੇਖ ਰਹੇ 75 ਅੰਗਰੇਜ ਮਾਰਕੇ ਸੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਖਮੀ ਕਰਕੇ ਜਲਿਆ ਵਾਲੇ ਬ’ਗ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆ ਉਤੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਕੌਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਜਾ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਡੀਆਂ ਘਾਲਣਾ ਘਾਲੀਆ ਹੋਣ, ਲੋਕਾਂ ਉਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮ ਤੇ ਅਨਿਆ ਦਾ ਬੜੇ ਦਲੇਰ ਹੋ ਕੇ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਮੁਕਬਲਾ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ । ਮਨੁੱਖੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਨੂੰ ਹੱੜਪ ਕਰਨ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਹੋਵੇ । ਅਜਿਹੀ ਮਹਾਨ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਹੈ ਸੁਤੰਤ੍ਰਤਾ ਸੰਗ੍ਰਾਮੀ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕਸ਼ਯਪ । 

ਸੁਤੰਤ੍ਰਤਾ ਸੰਗ੍ਰਾਮੀ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਜਿਲਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਇਲਾਕਾ ਬਾਰ ਦੇ ਚੱਕ ਨੇ 71, ਨਾਗੋਕੋ ਸਰਲੀ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਸ੍ਰ. ਭਾਨ ਸਿੰਘ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਹਰਿ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋ 1 ਅਗਸਤ ਸੰਨ 1924 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ । ਸ. ਭਾਨ ਸਿੰਘ ਪੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਘਰ ਲਵੇਰੀਆਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਰੀਰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਸੰਤੌਲ ਤੇ ਚੰਗਾ ਤਾਕਤਵਾਰ ਸੀ । ਪੜਾਈ ਚੱਕਲਾਲੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤੀਕ ਕੀਤੀ । ਆਪ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਭਾਰੇ ਤੋਂ ਭਾਰਾ ਕੰਮ ਵੀ ਆਪ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਹੀ ਦਮ ਲੈਂਦੇ ਸਨ । 

ਸੰਨ 1940 ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਆਰੰਭ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ । ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਉਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ । ਸੰਨ 1941 ਵਿੱਚ ਆਪ ਠੀਕਰੀ ਵਾਲੇ ਬੰਗਲੇ ਜਾ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ । ਠੀਕਰੀ ਵਾਲੇ ਬੰਗਲੇ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਕੀਤੇ ਸਾਰੇ ਫੌਜ ਦੇ ਜੁਆਨਾਂ ਨੂੰ ਚਕੱਲਾਲੇ ਛਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਖੜਿਆ ਗਿਆ । ਜਿਥੇ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਰਕਿਰਿਊਟੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਹਰ ਪੁਕਾਰ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਨਾਲ ਜੰਗ ਸਮੇਂ ਲੜਨ ਦੀ ਟਰੇਨਿੰਗ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਨੂੰ ਮਿਸਰ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਤੋਂ ਆਪ ਜਿਸ ਬਟਾਲੀਅਨ ਵਿੱਚ ਸਨ ਪੂਰੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਇਰਾਕ ਤੇ ਈਰਾਨ ਦੇ ਮੁਹਾਜ਼ ਤੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਟਾਲੀਅਨ, ਫਲਾਸਤੀਨ, ਹਾਲੈਂਡ, ਪੋਲੈਂਡ ਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੁਹਾਜ਼ ਉਤੇ ਜੰਗਾਂ ਲੜੀਆਂ । ਆਪ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਰਬੀਰ ਨਿਡਰ ਤੇ ਇਕ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਫੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਸਨ । ਆਪ ਜਿਸ ਵੀ ਮੁਹਾਜ਼ ਤੇ ਗਏ ਬੜੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ ਕੀਤੇ । ਆਪ ਨੇ ਡਰਾਇਵਰੀ ਵੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖੀ । ਆਪ ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੁਹਾਜ਼ ਉਤੇ ਅਸਲਾ ਵੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦੇ ਰਹੇ । ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਵੀ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾਕੇ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰੀਆਂ । 

ਸੰਨ 1945 ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਗੰਗਾ ਦੀਨ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਵਿਚ ਜਲ੍ਹਿਆਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤੀ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਦੀ ਬੇਪਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਨ । ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੀ ਜੁਆਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਨਸਲ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਸਨ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਗੁਲਾਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਿਵੇਂ ਸਖਤ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਹੈ । ਫਿਲਮ ਸਿਰਫ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਲੋਕ ਹੀ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਸਨ ਦੂਸਰੇ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਫਿਲਮ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਘੁਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਉਸ ਵਕਤ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਘੁਅ ਆ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਛਾਉਣੀ ਵਿਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ । ਘੁਆਲਾ ਛਾਉਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਫੌਜ ਦੇ ਜੁਆਨਾਂ ਤੀਕ ਵੀ ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਨਸੋਅ ਪਹੁੰਚਾ ਗਤੀ। ਕੁਝ ਜੁਆਨ ਫਿਲਮ ਚੋਰੀ ਛੁਪ ਕੇ ਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਆ ਕੇ ਛਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ । ਜਦੋਂ ਬ ਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਹ ਖਬਰ ਮਿਲੀ । ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਜਵਾਨ ਦੇ ਖੂਨ ਨੇ ਉਬਾਲਾ ਖਾਧਾ, ਜੋਸ ਨਾਲ ਡੌਲੇ ਫਰਕਣ ਲੱਗ ਪਏ । ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਉਤਰ ਆਇਆ। 

ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇਨੌਜੁਆਨ ਮੁੱਢ ਕਦੀਮ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਜ਼ਤ ਤੇ ਆਬਰੂ ਦੇ ਰਾਖੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਵੀ ਭਾਰਤ ਢਹਿੰਦੀਆਂ ਕਲਾ ਵੱਲ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਪੂਤਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਤੇ ਅਣਖ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਹੂ ਬਲ ਸਦਕਾ ਲਹੂ ਰੱਤੀਆਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜਰਵਾਣਿਆਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਮੋੜਿਆ । 

ਚੂੰ ਕਾਰ ਅਜ਼ ਹਮਾਂ ਹੀਲਤੇ ਦਰ ਗੁਜਸ਼ਤ ॥ ਹਲਾਲ ਅਸਤ ਬੁਰਦਨ ਬ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਦਸਤ ॥ ਕਲਗੀਧਰ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਇਸ ਮਹਾਂਵਾਕ ਅਨੁਸਾਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹੀਲੇ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਪਕੜ ਲੈਣਾ ਭਾਵ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕ ਲੈਣੇ ਜਾਇਜ਼ ਹਨ । 

ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕ ਗੁਪਤ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ । ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ. ਜਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਾਲਕੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਜਲੰਧਰ, ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਨੂਰਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ, ਸ੍ਰ. ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਮੀਰਾਂਕੋਟ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੇ ਦੋ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਾਥੀ ਅਬਦੁੱਲ ਲਤੀਫ, ਅਬਦੁੱਲ ਰਜ਼ਾਕ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ । ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੂੰ ਜੱਲਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦਾ ਤੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਬੇਪਤੀ ਦਾ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਗੋਲੀ ਦਾ ਜੁਆਬ ਗੋਲੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ । 

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੁਆਨਾਂ ਨੇ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀਆਂ ਟੈਮੀਗੰਨਾਂ ਚੁੱਕ ਲਈਆਂ । ਜਿਸ ਦੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਚਾਲੀ ਰੌਂਦ ਪੈਂਦੇ ਸਨ । ਘੁ-ਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਜਿਸ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਲੋਕ ਇਕੱਤਰ ਹੋ ਕੇ ਫਿਲਮ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ ਜਾ ਮੋਰਚੇ ਮੱਲੇ । ਪਹਿਲੀ ਜੂਨ ਸੰਨ 1945 ਨੂੰ ਰਾਤ ਨੌ ਵਜੇ ਫਿਲਮ ਵੇਖ ਰਹੇ ਕਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ । ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਜਿੱਥੋਂ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਥੇ ਯੂਨਾਨ ਦੀ ਇਕ ਮੁਟਿਆਰ ਬੈਠੀ ਸੀ । ਜਿਹੜੀ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਗੋਲੀ ਨਾ ਮਾਰਨਾ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਬਖਸ਼ ਦਿਉ । ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਟਿਆਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀ ਕਿਹਾ, ਮਾਫ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗੇ ਗਏ । ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜਿਹੜੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਉਤੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਚਲਦੀ ਵੇਖ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ, ਹੁਣ ਜਖਮੀ ਹੋਏ ਸਿਰੀ ਫਿਸੀ ਸੱਪ ਵਾਂਗ ਤੜਪ ਰਹੇ ਸਨ । ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਕੁਰਲਾਹਟ ਮੱਚੀ ਹੋਈ ਸੀ । 

ਘੁਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹਾਹਾਕ ਰ ਮਚ ਗਈ ਸੀ । ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੂ ਕਾਵਿ ਸਤਰਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ :- 

ਟੈਮੀਗੰਨਾਂ ਮੌਢੇ ਤੇ ਚੁੱਕ ਤੁਰ ਪਏ, ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਕਹਾਉਣ ਦੇ ਲਈ । 

ਸਿ ਨਮੇ ਹਾਲ ‘ਚ ਮੋਰਜੇ ਜਾ ਮੱਲੇ, ਗੋਰੀ ਨਸਲ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਦੇ ਲਈ । 

ਗੋਰੇ ਗੌਰੀਆ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਭੁੰਨੇ. ਜੱਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦਾ ਬਚ ਲਾ ਚੁਕਾਉਣ ਦੇ ਲਈ । 

ਮਾਰੇ ਸੈਂਕੜੇ ਫੱਟੜ ਅਨੇਕ ਕੀਤੇ, ਤਿਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਮਾਨ ਲਹਿਰਾਉਣ ਦੇ ਲਈ । 

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਾਸ ਇੱਕ ਖੜੀ ਗੋਰੀ, ਤਰਲੇ ਪਾਉਂਦੀ ਸੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਲਈ । 

ਭੜਬੂ ਵਿੱਚ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਪਾ ਦਿੱਤਾ, ਫਿਲਮ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬੰਦ ਕਰਾਉਣ ਦੇ ਲਈ । 

ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਜਾਣ ਲਈ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ । ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਪੂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਸਮੇਤ ਵਾਪਿਸ ਛਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਿਤ ਹੋਈ । ਸੋਲਾਂ ਦਿਨ ਤੀਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੂਹ ਨਾ ਲੱਗੀ ਕਿ ਇਹ ਕਾਰਨਾਮਾ ਕਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਨਾਮੇ ਦੀਆ ਵਲਾਇਤ ਤੀਕ ਤਾਰਾਂ ਖੜਕ ਗਈਆਂ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਦੀਆ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਿੱਲ ਗਈਆਂ ਸਨ । 

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੰਜ ਦਲੇਰ ਸਿੰਘਾਂ ਗੋਰੀ ਨਸਲ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਢਾਹ ਿਤਾ ਗੋਰੇ ਸੈਂਕੜੇ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਭੁੰਨੇ, ਭੜਬੂ ਵਿੱਚ ਵਲਾਇਤ ਦੇ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਯੁਨਾਨ ਦੀ ਘੁਆਲਾ ਛਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਪੂਰਾ ਡਵੀਜ਼ਨ (ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਜੁਆਨ) ਇਕ ਦਿਨ ਗਰਾਊਡ ਵਿੱਚ ਕਤਾਰਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਖੜਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਕ ਗੋਰੀ ਮੇਮ ਨੂੰ ਸ਼ਨਾਖਤ ਕਰਨ ਲਈ ਗਹਾਊਂਡ ਵਿੱਚ ਫੇਰਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਉਹ ਬਾਬ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਅੱਗੇਂ ਸਿਰ ਤੋਂ ਪੈਰਾ ਤੀਕ ਬੜੇ ਗਹੁ ਨਾ ਵੇਖਦੀ ਹੋਈ ਅੱਗੇ ਲੰਘ ਗਈ । ਉਹ ਕੋਈ ਸ਼ਨਾਖਤ ਨਾ ਕਰ मवी । 

ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕ ਫੁੰਮਣ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਫਇਟਿੰਗ ਵਕਤ ਛਾਉਣੀ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਉਤੇ ਫਿਲਮ ਹਾਲ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਖੜਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਸ ਵਾਤ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਖਲੋਤਾ ਵੇਖ ਲਿਆ ਸੀ । ਉਸਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੂੰ ਸੂਹ ਮਿਲ ਗਈ । ਉਸਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਉਸਦੇ ਫੜੇ ਜਾਣ ਕਰਕੇ 16 ਜੂਨ ਰਾਤ ਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਵਜੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਪੂਤ ਛੇ ਦੇ ਛੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ । ਛੇਆਂ ਨੂੰ ਵੀਹ ਵੀਹ ਸਾਲ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ । ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਘੁਆਲਾ ਤੋਂ ਸੋਲਾਨੀਕਾ ਬੰਦਰਗਾਹ ਉਤੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਏ। ਫਿਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਬੇੜੇ ਰਾਹੀਂ ਸਾਰੇ ਸੂਰਬੀਰ ਕਰਾਚੀ ਲਿਆਂਦੇ ਗਏ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੱਬਲ ਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਘੱਲ ਦਿੱਤਾ । ਫਿਰ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਛੇਆਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । 

ਪੂਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਾਂਡ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਦੀ ਬੜੀ ਚਰਚਾ ਸੀ । ਇਥੇ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਪੰਡਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਤੇ ਭੀਮ ਸੈਨ ਸੱਚਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਮਿਲੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁਤੱਤ੍ਰਤਾ ਸੰਗ੍ਰਾਮੀਆ ਨੂੰ ਸੀ ਕਲਾਸ ਦੇ ਕਪੜੇ ਲੁਹਾ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਅੰਦਰ ਬੀ ਕਲਾਸ ਦਿਵਾਈ । ਘੰਟੇ ਘਰ ਕੋਲ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬੇੜੀਆ ਕੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 1948 ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਜੇਲ੍ਹ ਚੋ ਰਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਆਏ। ਆਪ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਆ ਕੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਬਰਸਾਤੀ ਨਾਲੇ ਦੇ ਠੰਢੇ ਆਬਾਦੀ ਨਾਨਕਸਰ ਵਿੱਚ ਆਣ ਵੱਸੇ । 

ਘਰ ਪਰਤ ਆਉਣ ਬਾਅਦ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ 2 ਫਰਵਰੀ ਸੰਨ 1449 ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ । ਸੰਨ 1950 ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਂਦੀ ਵੈਰੋਵਾਲ ਕੋਲ ਪਿੰਡ ਟਖਤੂ ਚੱਕ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਚੰਨਣ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਈ । ਜਿਸ ਦੀ ਕੁੱਖੋ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ, ਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ! ਇਸ ਵਕਤ ਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਵੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਹਨ । 

1 ਅਗਸਤ 1982 ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਬਾਬਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਘਰ ਆ ਗਏ। ਇਸ ਵਕਤ ਆਪ ਭਾਵੇ 73 ਵਰਸ਼ ਦੀ ਆਯੂ ਦੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਫੌਜ ਦੇ ਜੁਆਨਾਂ ਵਾਂਗ ਚੰਗੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਤੇ ਉਚੇ ਲੰਮੇ ਕੱਦ ਕਾਠ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਹਨ । ਬੜੇ ਮਿਲਾਪੜੇ ਤੇ ਸਾਊ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਕੌਮ ਪ੍ਰਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਉਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਬੜਾ ਮਾਣ ਹੈ । ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਜੀਵਨੀ ਬਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਜਬਾਨੀ ਕਲਮਬੰਦ ਕੀਤੀ । ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਹੋਣ ਦੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲਦੀ ਸੀ । ਮੁਫਤ ਸਫਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਸੀ । ਬਾਬਾ ਜੀ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ । ਲੇਖਕ ਨੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਵਾਸਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਘਰ ਹਾਲੇ ਜਾਣਾ ਹੈ । 

ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਏ.ਐਸ. ‘ਦਲੇਰ’ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 

ਮੰਗ ਪੱਤਰ 

1. ਓ.ਬੀ.ਸੀ. ਦਾ 27% ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। 
2. ਝੀਵਰ ਕਹਿਣ ਤੇ ਜਾਤੀ ਸੂਚਕ ਐਕਟ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । 
3. ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਵਿਚ ਸਰਬੰਸ ਤਾ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਗਾਥਾ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ । 
4. ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਬ੍ਰਾਦਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ਗਨ ਸਕੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । 
5. ਪੰਚਾਇਤਾਂ, ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਰਾਖਵਾਂ ਕਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । 
6. ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਛੜੇ ਵਰਗ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਬਣਾਏ ਜਾਣ। 
7. ਪੰਛੜੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਤੀ ਨਿਗਮ ਰਾਹੀਂ ਸਵੈ ਰੁਜਗਰ ਲਈ ਕਰਜੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ । 
8. 200 ਯੂਨਿਟ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਹਹ ਮਹੀਨੇ ਮੁਫਤ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ 
9. ਕਿਸੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਚੇਅਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ । 
10. ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਛੜੇ ਵਰਗ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮੁੱਫਤ ਦਿੱਤੀਆ ਜਾਣ ! 
11. ਬੀ.ਪੀ.ਐਲ ਦਾ ਨਵਾਂ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ ! 
12. ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਢੁਕਵੀਆ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਬਣਾਈਆ ਜਾਣ । 
13. ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਅਤੇ ਬਾਕਾ ਹਿਮਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆ ਫੋਟੋਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਵਦਿਆਨ ਠਮੇਟੀ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈਆ ਜਾਣ ‘ 
14. ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬਣ ਰਹੇ ਮਿੰਨੀ ਸੈਕਟਰੀਏਟ ਦੇ ਬਲਾਕਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ । 
15. ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ । 
16. House for Houseless Scs he rural and urbar. area: 50,000 

“ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਪਰਖ ਸੀ “ਸਾਕਾ ਸਰਹਿੰਦ” 

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਕਿਲਾ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਭੀੜ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਤੇ ਬਣੀ ਉਹ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਕਈ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਇਮਤਿਹਾਨ ਸੀ ਤੇ ਪੂਰਾ ਉਤਰਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਕਈ ਕਤਲੇਆਮਾਂ, ਘਲੂਘਾਰਿਆਂ ਮਹਾਂਮਾਰੀਆਂ, ਤੰਗੀਆਂ-ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਕਠਿਨ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਬਰ ਅਤੇ ਸਿਦਕ ਨਾਲ ਗੁਜਰ ਕੇ ਅੱਜ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਫੁਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ । ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਕਈ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਸ ਹੋ ਕੇ ਖਾਲਸ ਬਣ ਕੇ ਹੀ ਖਾਲਸਾ ਬਣਿਆ । 

ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵੇਲੇ ਬਾਬਰ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਿੱਪੀ ਦ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੋਇਆ । ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਵੇਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੋਇਆ । ਫਿਰ ਨੌਵੇ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਵੇਲੇ ਵੀ ਭਾਈ ਮਣੀ ਦਾਸ, ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਵੇਲੇ ਵੀ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ, ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਅਤੇ ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ ਸ.ਮੇਤ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੋਇਆ । ਦਸਵੇਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੇਲੇ ਕਈ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਪਾਸ ਹੋ ਕੇ ਪਾਲਸਾ ਬਣਿਆ। ਫਿਰ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੋਏ । ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਧੀ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੁਝ (ਸਿੱਖਿਆਰਥੀਆ) ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ (ਬੇਦਾਵਾ) ਕੰਪਾਰਟਮੈਂਟ ਆ ਗਈ । ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ ਭਾਗ ਕੌਰ ਜੀ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਪੜਾਈ ਕਰਕੇ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਕਈ ਹੋਰ ਕਠਨ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪਤ ਇਮਤਿਹਾਨ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਇਆ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵੇਲੇ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਆਫਤਾਂ ਦੇ ਇਮਤਿ ਹਾਨ ਹੋਏ । ਪਰ ਇਸ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਿਆ । ਜਿਸ ਦੇ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ, ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਅਤੇ ਸਰਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਸਮੇਤ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਵੀ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੋਇਆ । 

ਸਰਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜਾ ਦਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਸ ਹੋ ਗਏ । ਫਿਰ ਇਮਤਿਹਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦਾ ਸਿੱਖ ਪੰਝ ਦੇ ਦੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਟੋਡਰ ਮੱਲ ਅਤੇ ਉਹਨਾ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਇਆ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਪਰਿਵਾਰ ਹੀ ਪਾਸ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਇੱਕ ਦਮ ਪਰਪੱਕ ਹੋ ਗਈਂ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਕਈ ਸਰੂਪ ਹਨ ਜਿਵੇ, ਧਰਮ 

ਦੀ ਸਿੱਖੀ, ਕਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਭੇਖ ਦੀ ਸਿੱਖੀ । ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਹੀ ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਕਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉਤਮ ਅਤੇ ਕਠਨ ਹੈ । ਧਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਕਈ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਬਣ ਜਾਣਾ । ਪਰ ਸਿੱਖ ਦੀ ਨਾ ਕੋਈ ਮਰਿਯਾਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਚੱਲਣਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਭੇਖ ਸਿਖੀ ਵਾਲਾ ਹੋਣਾ । ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ-ਕੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਪਤਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਡੇਰਿ ਆ, ਸਾਧਾਂ ਅਤੇ ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਘੁੰਮਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਹਰ ਐਬ-ਵੈਲ ਕਰਕੇ ਵੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤ’ ਅਖਵਾਂਉਦੇ ਹਨ । ਦੂਜੀ ਹੈ ਭੇਖ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੂਰਤ ਦਾ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਵਾਲੀ ਹੈ । ਪਰ ਕੰਮ ਸਾਰੇ ਕਾਫਰਾਂ ਵਾਲੇ ਹਨ । ਅਫਸੋਸ ਕਿ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੇ ਐਸੇ ਹੀ ਹਨ। ਉਕਤ ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਂ ਹੀ ਪੰਥ ਲਈ ਖਤਰਨਾਕ ਹਨ। ਤੀਜੀ ਸਿੱਖੀ ਹੈ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ, ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ, ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ, ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ, ਪੀਰ ਬੁੱਧੂ ਸ਼ਾਹ, ਗਨੀ ਖਾਂ ਅਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ, ਦੀ ਵਾਨ ਟੋਡਰ ਮੱਲ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ, ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਨੌਧ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖੀ । 

ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਨੇ ਸਵਾਲ ਪਾਇਆ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਇੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ-ਸਿੰਘਾਂ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕੋਈ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਜਦੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਦੋਵੇ ਮਸੂਮ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਬਾਬਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਵਿਛੁੜ ਕੇ ਕਾਲੀਆਂ-ਬੋਲੀਆਂ ਸੀਤ ਠੰਢੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲਾਂ-ਬੇਲਿਆਂ, ਕੰਡਿਆਂ, ਸਰਕੰਡਿਆਂ ਅਤੇ ਕਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਪੱਛੇ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਜਖਮਾਂ ਦੀ ਅਸਿਹ ਪੀੜ ਨਾਲ ਚਕਨਾਚੂਰ ਹੋਏ । ਗੰਗੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੀ ਨਾਕਾਰਤਮਕ ਸੋਚ ਕਰਕੇ ਮੋਰਿੰਡੇ ਦੇ ਥਾਨੇਦਾਰ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਪਹੁੰਚਾਏ ਤਾਂ ਸੂਬਾ ਸਰਹਿੰਦ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਨੇ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ । ਜਿੱਥੇ ਰੋਟੀ, ਬਿਸਤਰੇ, ਪਾਣੀ ਆਦਿ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਤਕਲੀਫ ਤਾਂ ਅੱਜ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਤਾਂ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਕਦੀ ਆਪ ਪੋਹ- ਮਾਘ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਹੀ ਬਿਨਾ ਬਿਸਤਰਾਂ ਤੋਂ ਠਹਿਰ ਕੇ ਵੇਖੇ । ਉਸ ਪੀੜ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿ ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਠ.ਰੇਗਾ ਉਹ ਇਕਲਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ । ਪਰ ਇਹ ਕਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਹੀ। ਤਾਂ ਇਮਤਿਹਾਨ ਸੀ । ਭਾਵੇਂ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਨੇ ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਣ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਜਿਕਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਪਰ ਉਹਨਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਭਾਈ ਹਰਾ ਰਾਮ ਜੀ ਰਸਦ ਦਾ ਗੱਡਾ ਲੈ ਸੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਥੇ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਿਲੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਡੱਟੇ ਗਏ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ਭਾਈ ਹਰਾ ਸਿੰਘ ਸਜ ਗਏ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਕਸਮਾਂ ਖਾ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਭਰਮ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੂੜਾ ਕਰਕਟ ਅਤੇ ਪਾਟੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੱਪੜੇ ਖੱਚਰਾ ਅਤੇ ਗੱਡਿਆਂ ਤੋਂ ਲੱਦ ਕੇ ਕਿਲੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ ਭਾਈ ਹਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੂ ਪਟੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਕਸਮਾਂ ਤੋੜ ਕੇ ਗੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਵੇਪ ਕੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਸ਼ ਰਮਿੰਦੇ ਹੋਏ । ਪਰ ਭਾਈ ਹਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਦਨੀਅਤ ਵੇਖ ਕੇ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਧੂਹ ਨੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਕੇ ਆਪ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ । ਸੋ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਜਰੂਰ ਮਿੱਲ ਚੁੱਕੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹੀਦ ਪਿਤਾ ਵਾਂਗੂ ਉਹਨਾ ਅੰਦਰ ਵੀ ਕਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਪੱਕ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ । 

ਜਦੋਂ ਹਜਾਰਾਂ ਫੌਜ਼ਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਮਖਮਲੀ ਗੱਦਿਆਂ ਤੇ ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਘਿਰੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਪੱਟ-ਪਛਮੀਨੇ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਾਲੇ ਹੰਢਾਉਣ ਵਾਲੇ, ਨਿੱਤ ਨਵੇ ਸਵਾਦਿਸ਼ਟ ਪਕਵਾਨ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਕਲੋਲਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਕਲ-ਮਕੱਲੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਸੁਨਸਾਨ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਕਿ ਕੀ ਸਾਡਾ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਹੁਣ ਕੋਈ ਨਹੀ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਨੇ ਉਥੇ ਪਹੁੰਤ ਕੇ ਉਹਨ ਦੀ ਟਹਿਲ-ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਸਕੂਨ, ਤਸੱਲੀ, ਅਰਾਮ ਮਿਲਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ । ਕੋਈ ਹਨੇਰ ਗਰਦੀ ਵਿੱਚ ਆਸ ਦੀ ਕਿਰਨ ਜ਼ਰੂਰ ਨਜ਼ਰੀ ਆਈ ਹੋਵੇਗੀ । ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਰੂਰ ਹੀ ਤਸੱਲੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਹੁਣ ਸਾਡੀ ਸਾਰੀ ਦਰਦ ਭਰੀ ਦਾਸਤਾਨ ਸਾਡੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੱਕ ਜਰੂਰੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਏਗੀ ਅਤੇ ਉਹ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀਆ ਜੜਾ ਪੁੱਟ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਖੁਰਾ-ਖੋਜ ਮਿਟਾ ਦੇਣਗੇ ! ਇਸੇ ਤਸੱਲੀ ਦੇ ਆਸਰੇ ਨਾਲ ਉਹਨਾ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਸਿਖਰਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ 

ਅਤੇ ਉਹ ਹੋਰ ਵੀ ਗਰਜਵੀਂ ਅਵਾਜ ਵਿੱਚ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਵਾਰਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆ ਨੂੰ ਖਾਣ-ਣ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਨਾਲੋਂ ਇੱਕਲਾਪਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਮੌਤ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਣਗੇ । ਉਧਰ ਪੰਜ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗੁਰਮਤਾ ਕਰਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਧਰ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦੀ ਬਜੁਰਗ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਨੇ ਗੁਰਮਤਾ ਕਰਕੇ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਕਿ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਨੋੁਰੜ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣਾ ਜੀਵਨ ਹੈ। ਪਰ ਕਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਮੋੜਨਾ ਮੌਤ ਹੈ । ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਰਾਤਾਂ ਜੋ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਦੁੱਧ ਦੀ ਸੇਵਾ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਉਹ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਕਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਗੁਰਮਤੇ ਨਾਰਣ ਹੀ ਸੀ । ਜੇ ਕੋਈ ਉਹਨਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਜਾਂ ਬਜੁਹਗ ਮਾਤਾ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹਾਨਾ ਪਾ ਕੇ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਕਿ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਜਾਨ ਨਾ ਰਾਵਾਓ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਨਤੀਜਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੁੰਦਾ ਜੀ । ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਘੁੱਰ. ਪਰਿਵਾਰ ਵਸਦੇ ਸਰਹਿੰਦ ਸ਼ਹਿਰ ਜਿਥੇ 22 ਸੌ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹੀ ਸਨ । ਉਸ ਸ਼ਹਿਤ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਹਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਤਾਂ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖਲੋ ਕੇ ਪਾਮ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੋਰ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪੋਤਰਿਆਂ ਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੇ ਸਕੂਨ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਲੀਨ ਹੋ ਗਏ। 

ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾ ਦਾ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਾ ਬੇਟਾ ਨਰਾਇਣਾ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬਜੁਰਗ ਮਾਤਾ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉਹ ਕਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਕਮਾ ਕੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਸ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖੀ ਦੀਆਂ ਜੜਾ ਇੰਨੀਆ ਮਜਬੂਤ ਕਰ ਗਏ ਕਿ ਅੱਜ ਸਿੱਖੀ ਸਾਰੇ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਆਉਂ ਅਸੀ ਵੀ ਸਾਰੇ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਈਏ । ਆਉ ਅਸੀ ਵੀ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਤੇਖ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਦਾਤ ਸਤਿਗੁਹ ਪਾਸੋਂ ਮੰਗੀਏ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਹਾ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ਤੇ ਪ੍ਰਣ ਕਰੀਏ ਕਿ ਅਸੀ ਵੀ ਉਹਨਾ ਵਾਗੂੰ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਬਾਣੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਵੀ ਕਮਾਵਾਂਗੇ । 

ਡਾ. ਜਗਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ 619/9 ਰਣਜੀਤ ਐਵੇਨਿਊ ਹਰਦੋਛੰਨੀ ਰੋਡ ਗੁਹਦ ਮਪੁਰ 

“ਨਾਨਕ ਨਦਰੀ ਨਦਰ ਨਿਹਾਲ” ਭਗਤ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਜੀ 

ਭਗਤ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਅ ਉਣ ਕਾਰਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਭਗਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਮਿਲਿਆ ਸੀ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਮੇਹਰ ਦਾ ਸਦਰਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਇਕ ਨਿਰਮਲ ਆਤਮਾ ਉਜਾਗਰ ਹੋਏ ਅਮਰਾਪੱਦਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੇ ਇਹਨੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਉਧਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਣਤੀ ਨਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਭਾਵ “ਤਾਰੇ ਗਿਣੇ ਜਾਣ ਹੈ ਤੇਰੇ ਤਾਰੈ ਗਿਣੈ ਨਾ ਜਾਤ ਹੈ” 

ਜਦੋਂ ਅੋਰੰਗਜੇਬ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ ਹਾਟੇ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਆਸ਼ੇ ਦੇ ਉਲਟ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀ ਕਹਿਣੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਐਸਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਅਤੇ ਸਿਧਾਤਾ ਤੋ ਉਲਟ ਹੋਵੇ ਪਰ ਰਾਮਰਾਏ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਖੁਸ਼ਾਮਦ  ਾਤਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਤੁਕ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ ਭਾਵ ਮਿੱਟੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੀ, ਦੀ ਖਜਾਏ ਮਿੱਟੀ ਬੇ ਈਮਾਨ ਕਹਿ ਕੇ ਸੁਣਾਇਆ । 

ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੇਪ ਬ੍ਰਹਮ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਾਡੇ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਇਸ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਸੜਦੇ ਹਨ ਉਹ ਅੱਗੇ ਦੋਜਕ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਸੜਦੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਲੋਕ ਦੇਹ ਨੂੰ ਸਾੜਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਹੀ ਪਰਲੋਕ ਵਿੱਚ ਸੜਦੇ ਹਨ । ਸ਼ੇਖ ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਇਸ ਪੱਖ ਉਪਰ ਖਲੋਤਾ ਵੈਖ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਟ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਮਾਰਦੇ ਕਿਹਾ, “ਹੇ ਸ਼ੇਖ ਬ੍ਰਹਮ ਇਹ ਤੇਰਾ ਖਿਆਲ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਨਹੀ ਹੈ। ਜੇ ਹਿੰਦੂ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਸਾੜਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੇਹ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵੀ ਸੜਦੀ ਹੈ । ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੂੰ ਕਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਫਨਾਇਆ ਜਾਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਪੈਣ ਨਾਲ ਕਬਰਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਬਹੁਤ ਚਿਕਣੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਘੁਮਿਆਰ 

ਕਬਰਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਲਿਆ ਕੇ ਭਾਂਡੇ ਬਣਾਉਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਭਾਂਡੇ ਘੁਮਿਆਰ ਆਵੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਅੱਗ ਰਾਹੀਂ ਪਕਾਉਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਜੇ ਹਿੰਦੂ ਮਿਰਤਕ ਦੇਹ ਨੂੰ ਸਾੜਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੀ ਦੇਹ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵੀ ਘੁਮਿਆਰ ਦੇ ਆਵੇ ਵਿੱਚ ਸੜਦੀ ਹੈ । ਸ਼ੇਖ ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਚਾਰਿਆ ਸੀ:- 

“ਮਿੱਟੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੀ ਪੇੜੈ ਪਈ ਘੁਮਿਆਰ ॥

ਘੜਿ ਭਾਂਡੇ ਇੱਟਾਂ ਕੀਆ ਜਲਦੀ ਕਰੈ ਪੁਕਾਰ ॥

ਜਲਿ ਜਲਿ ਰੋਵੈ ਬੁਪੜੀ ਝੜਿ ਪਵੈ ਅੰਗਿਆਰ ॥ 

ਨਾਨਕ ਜਿਨ ਕਰਤੇ ਕਾਰਨ ਕੀਆ ਸੋ ਜਾਣੈ ਕਰਤਾਰ ॥ ਸੋ ਮਿੱਟੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੀ, ਤੁਕ ਬਦਲ ਦੇਣ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਰਾਏ ਜੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹੁਕਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸਾਡੇ ਮੱਥੇ ਨਾ ਲੱਗੇ । ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਨੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਝਾਉਣ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸਨ ਜੀ ਨੂੰ ਯੋਗ ਸਮਝ ਕੇ ਗੁਰੱਗਦੀ ਬਖਸ਼ ਦਿੱਤੀ । ਸਭ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਆਗਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਮਗਰੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਜੋਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਬਰਾਜ ਕੇ ਜਾਗੇਗੀ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਗਿਆਨ ਦਾ ਚਾਨਣ ਦੇਵੇਗੀ । 

ਜਦੋ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਤਾ ਦਾ ਤਿਲਕ ਲੱਗਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਿੱਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰਤਾ ਦਾ ਤਿਲਕ ਦੇਣ ਦਾ ਪੱਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਅੋਖਾ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਰੁ ਰਗੱਦੀ ਤੇ ਕੇਵਲ ਉਸ ਦਾ ਹੀ ਹੱਕ ਹੈ । ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ ਉਸ ਨੇ ਪੀਰਮਲ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਕਈ ਮਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਸੰਦਾ ਰਾਹੀ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਾ ਹੋਇਆ । ਉਸ ਨੂੰ ਆਸ ਸੀ ਕਿ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਉਸ ਉਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਜਰੂਰੀ ਮੱਦਦ ਕਰੇਗਾ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਅਰਜੀ ਪਾਟੀ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰਗੱਦੀ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਹੀ ਹੱਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਹੈ ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । 

ਅੋਰੰਗਜ਼ੇਬ ਬਹੁਤ ਚਾਲਬਾਜ਼ ਤੇ ਫਰੇਬੀ ਸੀ ਉਸ ਨੇ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਵਿਖਾਏ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ “ਤੇਰੇ ਪਾਸ ਸਾਡੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਜਗੀਰ ਹੈ ਤੈਨੂੰ ਕਾਹਦਾ ਘਾਟ ਹੈ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਕਾਹਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ? ਉਹ ਵੀ ਤੇਰੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹੈ।” ਪਰ ਰਾਮ ਰਾਏ ਹੱਠ ਕਰਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ ਇਸ ਤੇ ਅੋਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਵੀ ਸੋਚਿਆ ਜੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਉਸ ਦੇ ਵਫਾਦਾਰ ਬੰਦੇ ਪਾਸ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਖਤਰਾ ਵੀ ਨਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਸੌਖਾ ਫੈਲ ਸਕੇਗਾ । ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਮੁੱਠੀ ਵਿੱਜ ਹੈ ਹੀ ਛੋਟੇ ਨੂੰ ਸੱਦ ਕੇ ਡਰਾ ਧਮਕਾ ਕੇ ਜਾਂ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਅਧੀਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਰੰਗ ਲੱਗ ਜਾਣਗੇ । ਆਪੇ ਲੜਨ ਮਰਨਗੇ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਰਾਹ ਸਾਫ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਅੋਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਸੱਦਣ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਲਿਆ। 

ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਨੇ ਅੋਰੰਗਜੇਬ ਬਾਰੇ ਇਹ ਨੀਤੀ ਅਪਣੀ ਸੀ “ਨਹਿ ਮਲੇਛ ਕੋ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਤ ਹੈ” ਅਤੇ ਇਸ ਨੀਤੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਚਲੱਣ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ मी । 

ਰਾਮ ਰਾਏ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਇਕ ਚਾਲ ਸੀ । ਉਸ ਦਾ ਖਿਆਲ ਸੀ ਜਦੋ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਆਉਣਗੇ ਤਾਂ ਬਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣਗੇ ਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਫੇਰ ਉਹ ਰੌਲਾ ਪੁਆ ਦੇਵੇਗਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਜੱਤ ਘੱਟ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਦਾਅ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ । ਜੇ ਉਹ ਸ਼ਾਹੀ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਕੇ ਨਾ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਗੀ ਤੇ ਅਲ੍ਹੜ ਕਰਾਰ ਦੁਆ ਕੇ ਸਖਤ ਸਜਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਜੇ ਡਰ ਕੇ ਹੋਰ ਥਾਂ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੈ ਕੀਰਤਪੁਰ ਜਾ ਕੇ ਗੁਰਗਦੀ ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਗੁਰ ਗੱਦੀ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੂੰ ਵੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਸੀ ਜੋ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਦੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਅੋਰੰਗਜੇਬ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ ਹੋਰ ਢੰਗ ਵਰਤਣਾ ਪਿਆ । ਉਸ ਨੇ ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਘਰ  ਦੋ । ਇਸ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲ ਇੱਕ ਸਦਾ ਪੱਤਰ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਅਹਿਲਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਕੀਰਤਪੁਹ ਸਾਹਿਬ ਭੇਜਿਆ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੰਗਤ ਨੇ ਵੀ ਬਿਨੈ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਹਾਮ ਰਾਏ ਦੁਸਮਣਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਚ ਲਾਂ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਸੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਾ ਭਾਂਡਾ ਫੋੜਨ ਵਾਸਤੇ ਦਿੱਲੀ ਆਉਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ । 

ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਵਿਚਾਰਨ ਮਗਰੋਂ ਪਹਿਲਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਾਣੋ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਸੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਦੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਤਾਕੀਦ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀ ਮਿਲਣਾ ਅਹਿਲਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਆਪ ਏਸ਼ੱਕ ਅੋਰੰਗਜੇਬ ਨੂੰ ਨਾ ਮਿਲਣ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸੰਗਤਾਂ ਦਾ ਬਿਨੈ ਪੱਤਰ ਦੇ ਕੇ ਨਰਾ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਨਿਹਾਲ ਕਰੋ ਜੀ । ਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਚ ਹਵਾਨ ਹਨ । ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਬਿਨੈ ਪੱਤਰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਜਿੱਥੇ ਸੰਗਤ ਯਾਦ ਕਰੇਗੀ ਉਥੇ ਅਸੀ ਜਰੂਰ ਜਾਵਾਂਗੇ ! 

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋ ਸਵਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਮਾਤ ਜੀ ਤੇ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਵੀ ਕਾਫਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਜਿਉ ਜਿਉ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਵੱਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤਿਉ ਤਿਉ ਸੰਗਤ ਵੱਧਦੀ ਗਈ ਸਫਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਟੋਲੀ ਹੋਲੀ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅੰਬਾਲੇ ਲਾਗੇ ਪਿੰਡ ਪੰਜੋਖਰੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਮੀਨ ਤੇ ਇਕ ਲਕੀਰ ਖਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ਸਾਡੇ ਜਾਣ ਤੇ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਇਸ ਲਕੀਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਨਾ ਕਰੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਹਜੂਰੀ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬਾਕੀ ਸਭ ਨੂੰ ਮੁੜਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । 

ਪੰਜੋਖਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਾਲ ਚੰਦ ਨਾਂ ਦਾ ਪੰਡਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ ਸੀ । ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿੱਥੋ ਆਇਆ ਸੀ ਕਹਿਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ ਦਸਾਵੇਂ ਜਾਂ ਲਿਖਤ ਦਾ ਨਾਂ ਮਿਲਣਾ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭ ਗ ਵਲੋ ਜਾਰੀ ਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਦਰਜ ਨਹੀ ਹੈ । ਕਈ ਸਜਣਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੀ । ਪਰ ਕੋਈ ਪੱਠਾ ਸਬੂਤ ਨਹੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਦਾਵੇ ਨੂੰ ਸੱਚ ਕਰ ਸਕੇ । 

ਸੁਣੀ ਸੁਣਾਈ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੰਕਾ ਹੋ ਗਈ ਜੀ ਕਿ ਉਹ ਮਨੀਮਾਜਰਾ/ਪੰਚਕੁਲਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਹੋਣ ਕਿਉਕਿ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹੈ ਸੋ ਅਜਿਹੀਆ ਖਾਂਵਾ ਤੇ ਪੰਡਤ ਲੋਕ ਆਪ ਤੌਰ ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਅਧਾਰ ਤੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਖਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਾ ਦੇ . ਇਸ ਜੰਗਲੀ ਪ੍ਰਗਨੇ ਵਿੱਚ, ਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਦਿਆ ਕੇਂਦਰ ਹੋਵੇ ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਪਾਸੋ : ਪੁਸਟੀ ਨਹੀ ਹੋਈ। ਕੇਵਲ ਇਕ ਸਵਾਮੀ ਜੇਤਿੰਦਰ ਗੁਰੂਕੁਲ ਵਿਦਿਆ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਪੰਚਕੂਲਾ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਮੈ ਨਿਜੀ ਤੋਰ ਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ।ਇਹ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ 1907 ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਲਾਲ ਰੰਦ ਪੰਡਤ ਦਾ ਇਥੋ ਕੋਈ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਤੋ ਪਹਿਲਾ ਇਹ ਇਕ ਨਿਰਾ ਜੰਗਲੀ ਪ੍ਰਗਨਾਂ ਸੀ । ਜੋ ਕੋਈ ਪੱਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਸਕੇ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁੱਕਰ ਗੁਜਾਰ ਹੋਵਾਂਗਾ । ਆਮ ਤੌਰ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇ ਪੰਡਤ/ਵਿਦਵਾਨ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਵਿਦਵਾਨ/ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ/ਗੁਰੂਆਂ ਪਾਸ ਜਾਂਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਸਤਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ” ਵਟਾਂਦਰਾ ਹੋ ਸਕੇ । ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਈ ਸਾਖੀਆਂ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਆਉਦੀਆਂ ਹਨ । ਪੰਡਤ ਲਾਲ ਚੰਦ ਵੀ ਇਸੇ ਸਿਲਸਲੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ/ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਘੁੰਮਦਾ ਆਇਆ ਹੋਵੇ । ਕਈ ਸੱਜਨਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੰਡਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਤੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਡਤਾਂ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸੀ । 

ਲਾਲ ਚੰਦ ਪੰਡਤ ਤਾਂ ਸੀ ਪਰ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥ ਕਲਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਸ਼ੰਕਾ ਸੀ ਕਿਉਕਿ ਉਹ ਗੁਰੂ ਘਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਨਹੀ ਸੀ । ਵਿਦਵਾਨ ਹੋਣਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਵਿਦਵਾਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਘੁਮੰਡੀ ਅਤੇ ਅਹੰਕਾਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਫਿਰ ਵਿਦਵਾਨ ਹੋਣਾ ਇਕ ਸਰਾਪ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪੰਡਤ ਲਾਲ ਚੰਦ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਘੁੰਮਡ ਆ ਗਿਆ ਸੀ । 

ਸਲੋਕ ਮਹਲਾ 1 ॥ 

ਪੜਿ ਪੜਿ ਗਡੀ ਲਦੀਅਹਿ 

ਪੜਿ ਪੜਿ ਭਰੀਅਹਿ ਸਾਥ ॥

ਪੜਿ ਪੜਿ ਬੇੜੀ ਪਾਈਐ

ਪੜਿ ਪੜਿ ਗਡੀਅਹਿ ਖਾਤ ॥

ਪੜੀਅਹਿ ਜੇਤੇ ਬਰਸ ਬਰਸ

ਪੜੀਅਹਿ ਜੇਤੇ ਮਾਸ ॥

ਪੜੀਅਹਿ ਜੇਤੀ ਆਰਜਾ

ਪੜੀਅਹਿ ਜੇਤੇ ਸਾਸ ॥

ਨਾਨਕ ਲੇਖੇ ਇਕ ਗੱਲ

ਹੋਰ ਹਉਮੈ ਝਖਣਾ ਝਾਖ । 

ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ ਗੀਤਾ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਉਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਵਿਤੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਤੁਸੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸਨ ਕਹਾਉਦੇ ਹੋ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਪ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੇ ਤਾ ਗੀਤਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਆਪ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਸਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾਊ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਟਾਕਰਾ ਕਰੋ ।” 

ਪੰਡਤ ਲਾਲ ਚੰਦ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪੁੰਜ ਤੇ ਸਰਬ ਕਲਾ ਸਮਰੱਥ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੰਡਿਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਅਸੀ ਤਾਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਸੇਵਕ ਹਾਂ ਵੱਡੇ ਬਣ ਕੇ ਬਹਿਣਾ ਨਹੀ ਜਾਣਦੇ ਪਰ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਸਾਸ਼ਤਰ ਅਰਥ ਫੇਰ ਕਰਿਉ, ਪਹਿਲਾ ਤੁਸੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜੀ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਟਾਕਰਾ/ਵਿਚਾਰਾਂ ਕਰ ਵੇਖੋ । ਜਾਉ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਲੈ ਆਵੋ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਤੱਰ ਦੇ ਕੇ ਤੁਹਾਡੀ ਨਿਸ਼ਾ ਕਰੇਗਾ।” 

ਪੰਡਤ ਲਾਲ ਚੰਦ ਬਾਹ ਤੋਂ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਝੀਵਰ ਨੂੰ ਲੈ ਆਇਆ ਜੋ ਪੰਜੋਖਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਜੀ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ । ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਕੁਹਨਾਂ (ਛੋਟੇ ਝਰਨੇ) ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਜੋ 1935 ਤੱਕ ਦਾ ਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਖੀ ਵੇਖੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ । ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਤੇ ਵੀ ਕੁੱਲਾਂ ਕਾਇਮ ਸਨ । ਇਨਾਂ ਕੁੱਲਾਂ ਦੇ ਉਤੇ ਘਰਾਟ (ਪਣ ਚਕੀਆ) ਸਨ । ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਤਰ ਕਸ਼ਯਪ ਮਮਾਜ ਦੇ ਲੋਕ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਦੂਰੋਂ ਦੂਰੋਂ ਲੋਕ ਦਾਣੇ ਪਿਜਾਣ ਲਈ ਇਥੇ ਆਉਦੇ ਸਨ । ਇਹ ਸਾਰਾ ਇਲਾਕਾ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਦੀ ਹਦੂਦ ਅੰਦਰ ਸੀ ਆਪਣੇ ਕਾਰਬਾਰ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਨਾਂਢਾ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹੋਣ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਕਈ ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਜੀ ਇੱਕ ਅਲ੍ਹੜ ਗਵਾਰ, ਅਨਪੜ, ਕੰਨਾਂ ਤੋਂ ਬੋਲਾ ਤੇ ਮੂੰਹ ਤੋ ਨੁੰਗਾ ਸੀ ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀ ਤੇ ਇਸ ਪੱਖ ਤੇ ਖੜਾ ਹਾਂ ਕਿ ਭਗਤ ਜੀ ਪੇਡੂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਨਪੜ ਅਤੇ ਅਣਭੋਲ ਸਨ । ਉਚ ਜਾਤੀਏ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗਰੀਬ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋ ਪੜਾਈ ਤੋ ਇਲਾਵਾ ਸਮਾਜਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਮਾਲੀ ਹੱਕ ਖੋਹ ਲਏ ਸਨ । ਇਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਹੀ ਘਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਅਖੋਤੀ ਨੀਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਹੱਕ ਦਿਵਾਏ ਹਨ (ਇਨਹੀ ਕੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਸੇ ਸਜੇ ਹਮ ਹੈ ਨਹੀ ਮੋ ਸੇ ਗਰੀਬ ਕਰੋਰ ਪਰੇ) ਭਗਤ ਜੀ ਸੰਸਾਰੀ ਉਲਝਣਾ ਭਾਵ ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਅਹੰਕਾਰ ਆਦਿ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋ ਦੂਰ ਸਨ । ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਸੇਵਕ ਸਨ ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਜੋੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਜੋੜਿਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਲਗੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਜਦੋ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਜੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਖਾਂ ਪਾ ਕੇ ਫਿਰ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸੋਟੀ ਦਾ ਸਿਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਪੰਡਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਪੁਛੋ ਜੋ ਪੁਛਣਾ ਹੈ ।” ਪੰਡਤ ਨੇ ਗੀਤਾ ਦੇ ਔਖੇ ਤੋ ਔਖੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਪੁਛੇ ! ਭਾਈ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਜੀ ਫਟਾ-ਫਟ ਦੱਸੀ ਗਿਆ । ਲਾਲ ਚੰਦ ਦਾ ਅਹੰਕਾਰ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨੀ ਢਹਿ ਪਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਬਣ ਗਿਆ । 

“ਪ੍ਰਗਟ ਭਈ ਸਗਲੇ ਜੁਗ ਅੰਤਰਿ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ॥” 

“ਸ੍ਰੀ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਧਿਆਇਐ ਜਿਸ ਡਿਠੈ ਸਭ ਦੁਖ ਜਾਏ’ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸਨ ਜੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਕ ਨਜਰ ਵੇਖਦੇ ਸਨ ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੁਖ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਭਗਤ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਜੀ ਤੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਅਪਾਰ ਕ੍ਰਿਪਾ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿਉਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਜੀ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਵਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਵਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹੁਣ ਅਲਾਹੀ ਬਾਣੀ ਸੁਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ! 

ਹਮੇਸ਼ਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਉਪਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ । ਹੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਤੇਰੀ 

ਮਹਿਮਾ ਅਪਮ ਅਪਾਰ ਹੈ । 

ਪੰਡਤ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਵਡਿਆਈ, ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਮੇਹਰਾਂ ਦਾ ਬਿਲਕੁਲ ਅੰਦਾਜਾ ਨਹੀ ਸੀ । ਜੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁਮਦੀ ਦਾ ਘਮੰਡ ਅਤੇ ਅਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਣ ਦਾ ਫੋਕਾ ਦਾਵਾ ਨਾ ਕਰ ਾ । ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਅਣਭੋਲ ਅਤੇ ਅਨੂਪੜ ਜੀਵ ਨੂੰ ਵਿਦਵਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਵਰ ਦੇ ਕੇ ਪੰਡਤ ਦਾ ਅਹੰਕਾਰ ਤੋੜਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਹੰ ਕਾਰੀ ਹੋਣ ਦੀ ਗਲਤੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ ਤੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਭੁਲ ਬਖਸਵਾ ਕੇ ਇਕ ਚੰਗਾ ਇਨਸਾਨ ‘ਬਣ ਗਿਆ ਭਾਵ ਨਾਮ ਦਾਨ ਇਨਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਸਹਿਜ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਜੁੜ ਗਿਆ ! 

ਭਾਈ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਇਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਵੇਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਡਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਪਾਸ ਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਥੇ ਰਹਿ ਕੇ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਮਬੂਤ ਵਜੋ ਨਾਡਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਪੱਥਰ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਝੂਰ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । 

ਭਾਈ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਸਬਕ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ, ਨਿਮਰਤਾ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਦੱਸੇ ਹੋਏ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਚਲ ਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਫਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਭਗਤ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਜੀ ਝੀਵਰ/ਮਹਿਰਾ ਜਾਤੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਗੁਰੂ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਜਾਤਪਾਤ ਦੇ ਬੰਧਨ ਤੋ ਮੁਕਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਜਾਤ, ਫਿਰਕੇ ਆਦਿ ਦੇ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਇਕ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਸਿੱਖ ਕਰਕੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । 

ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ ਮਾਲੜ ਮੋਹਾਲੀ 

ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ 

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਹਰ ਇੱਕ ਪੰਨਾ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਹੀਦਅ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ । ਇਹਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦੀ ਜਾਚ ਸਿੱਖ ਰੁ ਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਖਾਈ ਸੀ । ਕਿਉਕਿ ਪੰਜਵੇਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਨੇਕਾਂ ਤਸੀਹਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈ ਸੀ । ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਕੜਕਦੀ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਕਦੇ ਤੱਤੀ ਤਵੀ ਤੇ ਬਿਠਾਹਿਆ ਗਿਆ। ਸੀਸ ਉਤੇ ਸੜਦੀ-ਭੁਜਦੀ ਰੇਤ ਪਾਈ ਗਈ । ਉਬਾਲਦੀਆ ਦੇਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਠਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਖਰ ਰਾਵੀ ਦੇ ਠੰਡੇ ਜਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਮਾਂ ਗਏ । ਇਮ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੂੰ ਇਉ ਹੀ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਹੀ ਦੇਸ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਸੀਹੇ ਝਲਣ ਪੈਣਗੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪ ਤਸੀਹੇ ਝੱਲ ਕੇ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ । ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦੀ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਯੋਧੇ, ਸੂਰਵੀਰ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜੋ ਕਿ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਹੜੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ । 

ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸੰਗਤਪੁਰਾ ਦੇ ਭਾਈ ਜੋਤੀ ਰਾਮ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਰਾਮੋ ਦੀ ਕੁੱਖੋ ਰੱਘੂਰਾਏ ਅਤੇ ਸੱਘੂਰਾਏ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਪਰ ਉਹ ਬੱਚੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਯਤੀਮ ਹੋ ਗਏ। 1606 ਈ: ਨੂੰ ਗੁਰਤਾ ਗੱਦੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੀਆ ਦੋ ਕਿਰਪਾਨਾ ਪਹਿਣ ਕੇ ਸੀਸ ਤੇ ਕਲਗੀ ਵੀ ਸਜਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਸ਼ਸਰਤ ਅਤੇ ਵਧੀਆਂ ਨਸਲ ਦੇ ਘੋੜੇ ਕੇਂਟ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਕਰ ਦਿੱਤੇ । ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਦਰਪਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਕੇ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਸੰਗਤਪੁਰੇ ਤੋਂ ਸੰਗਤ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਈ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਦੋਨਾਂ ਯਤੀਮਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਰਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ । 

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਘੂਹਾਏ ਅਤੇ ਸੱਘੂਰਾਏ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮੁੱਖਲਿਸ ਖਾਨ ਦੀ ਕਮਡ ਹੇਠ ਫੌਜ ਭੇਜ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਚੜਾਈ ਕਰਾ ਦਿੱਤੀ । ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੁੱਖਲਿਸ ਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਹੀ ਵਾਰ ਨਾਲ ਝਟਕਾ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੱਘੂਰਾਏ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਪਰ ਭਾਈ ਹਂਘੂਰਾਏ ਜੀ ਦੀ ਬੰਸ ਅੱਗੇ ਤੁਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਗੁਲਜਾਰੀ ਰਾਏ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗੁਲਜਾਰੀ ਰਾਏ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਮਾਲਦਿਉ ਅਤੇ ਇਕ ਪੁੱਤਰੀ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ । ਭਾਈ ਮਾਲਦਿਉ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਆਈ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਾਬੇ ਬਕ ਲੇ ਆ ਗਏ । ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ  ਾਲਦਿਉ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਲਾਲਦਈ ਦੀ ਕੁੱਖੋ 15 ਜੇਠ ਸੰਮਤ 1721 ਬ੍ਰਿਛ ਮੀ 28 ਮਈ 1664 ਨੂੰ ਬਾਬੇ ਬਕਾਲੇ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ । 

ਬਾਬਾ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲੁਬਾਣਾ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਵਸ ਹੋ ਕੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਸ ਪਿੱਛੋ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਚਲੇ ਗਏ । ਭਾਈ ਮਾਲਦਿਉ ਅਤੇ ਬਾਲ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਭਰਮਣ ਕਹਦੇ ਹੋਏ ਪਟਨੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ । ਜਿੱਥੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ 22 ਦਸੰਬਰ 1666 ਈ: ਵਿਚ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਉਥੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜਿਥੇ ਪੜਾਈ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਉਥੇ ਸ਼ਸਰਤ ਵਿੱਦਿਆ ਅਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਗਏ । ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥ ਰਮਾਇਣ, ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਸਾਸ਼ਰਤ ਦੀ ਘੋਖ ਕਰਨ ਲਈ ਬਨਾਰਸ ਭੇਜਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਉਨ੍ਹ. ਵਿੱਚ ਗਏ । ਜਿੱਥੋਂ ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਜਾਗਨਨਾਥ ਪੁਰੀ ਉੜੀਸਾ ਜਾ ਪਹੁੰਚੇ 1699 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਫਰਮਾਨ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਓੁਹ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਤੇ ਸੱਜੇ ਹੋਏ ਦਿਵਾਨ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਲਿਸ਼ਕਦੀ ਕਿਰਪਾਨ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਸਿਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਭਾਈ ਦਇਆ ਰਾਮ ਖਤਰੀ ਵਾਸੀ ਲਾਹੌਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਾ ਖਲੋਤੇ । ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੰਬੂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਪਾਨ ਚੱਲਣ ਅਤੇ ਧੜ ਡਿੱਗਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਲਹੂ ਭਿੱਜੀ ਕਿਰਪਾਨ ਲੈ ਕੇ ਫਿਰ ਸਟੇਜ ਤੇ ਆ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੋਰ ਸਿਰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਭਾਈ ਧਰਮ ਚੰਦ ਜਿਲ੍ਹਾ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਜਟਵਾੜਾ ਅਗਾਹ ਹੋਇਆ। ਫਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੰਬੂ ਵਿੱਚੋਂ ਅਵਾਜ ਆਈ ਤਾਂ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਜੜਾ ਪੈ ਗਈਆਂ । 

ਤੀਜੀ ਵਾਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਰਪਾਨ ਲਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਸੀਸ ਮੰਗਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਰਾਏ ਜੀ ਨਿਵਾਸੀ ਸੰਗਤਪੁਰ, ਰਿਆਸਤ ਪਟਿਆਲਾ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ (ਮੈਹਿਰਾ) ਦੌੜ ਕੇ ਸਟੇਜ ਤੇ ਜਾ ਚੜੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤੰਬੂ ਲੈ ਗਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੀਸ ਮੰਗਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਮੋਕਮ ਚੰਦ ਪਿੰਡ ਬੂੜੀਆਂ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਬਾਲਾ ਦਾ ਛੀਂਬਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਪੰਜਵੀ ਵਾਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਚੰਦ ਪਿੰਡ ਨੰਗਲ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਜਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦਾ ਨਾਈ ਬਿਰਾਦਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ 

ਸੀਸ ਭੇਟ ਕੀਤਾ । 

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਤੰਬੂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਪੰਜਾਂ ਹੀ ਸਿੰਘਾਂ ਜੀਵਤ ਕਰ ਕੇ ਨਵੇਂ ਲਿਬਾਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਸਿੰਘ ਸਾਜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪ ਵੀ ਪੰਜਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਮੰਗੀ ਪਰ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਤਾ ਸਿਰ ਲੈ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾ ਤੁਸੀ ਕੀ ਦਿਉਗੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਵੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ :- 

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਦਿਉ ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ ਜੀ ॥

ਗੋਬਿੰਦ ਆਖਿਆ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆ ਨੂੰ !!

ਮੈਨੂੰ ਪੰਥ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਚੜੇ ਰੰਗਣ ।।

ਮੈਂ ਵੀ ਮਾਣ ਲਵਾ ਰੱਬੀ ਨਜ਼ਾਰਿਆ ਨੂੰ ॥ 

ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੋੜ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ । 

ਸੌਦਾ ਕਿਸ ਭਾਅ ਪਿਆ ਵੰ ਨਜਾਰਿਆ ਨੂੰ ॥

ਮਿਲਦਾ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਬੋਬਿਆਂ ਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ।

ਗੋਬਿੰਦ ਆਖਿਆ ਰੱਬ ਰ. ਵਾਹ ਲੈ ਲਓ । 

ਕੀਤੇ ਬੋਲਾਂ ਤੇ ਪੂਰਣੇ ਪਾ ਦਿਆਗਾਂ । 

ਤੁਸੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਲਈ ਪੰਜ ਸੀਸ ਦਿੱਤੇ । 

ਮੈਂ ਸਰਬੰਸ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਵਾ ਦਿਆਂਗਾ । 

ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪ ਵੀ ਪੰਜਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਕੋਲੋ ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਲਈ ਅਤੇ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਤੋਂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸੱਜ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਸਾਥੀ ਅਤੇ ਸੂਰਬੀਰ ਜੋਧੇ ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਅਤੇ ਪਾਈ ਧਾਰ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਠੋਸੀਆਂ ਕਈ ਜਗਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲੜੀਆਂ 1704 ਈ: ਨੂੰ 20 ਦਸੰਬਰ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜਦੋਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਿਲਾ ਛੱਡ ਕੇ ਰੋਪੜ ਵੱਲ ਤੁਰੇ ਤਾਂ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ । ਸਰਮਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਕੱਚੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਦੱਸ ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ 42 ਸਿੰਘ ਸਨ । ਹਕੀਮ ਮਿਰਜਾ ਅੱਲ੍ਹਾ ਯਾਰ ਖਾਂ ਯੋਗੀ ਰਹਿਮਾਨੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ :- 

ਜਿਨ੍ਹ ਸਿੰਘੋ ਨੇ ਕਲ੍ਹ ਮੌਤ ਕੇ ਸਾਹਿਲ ਥਾ ਉਤਰਨਾ ॥

ਕਲ ਸੁਬਹ ਥਾ ਜਿਨ ਖਾਲਸੋਂ ਨੇ ਜੰਗ ਮੇ ਮਰਨਾ ॥

ਬਾਲੀਂ ਪੇ ਸ਼ਹੀਦੋਂ ਕੀ ਹੁਆ ਜਬ ਕਿ ਗੁਜਰਨਾ ॥

ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੂਆਂ ਉਸ ਜਾ ਸੇ ਕਦੱਮ ਆਗੇ ਕੋ ਧਰਨਾ ॥

ਚੂੰਮਾਂ ਕਬੀ ਹਲਕੂਮ ਦਾ ਹਨ ਚੂੰਮਨੇ ਬੈਠੇ ॥

ਜਬ ਪਾਇੰਤੀ ਆਏ ਤੋਂ ਚਰਨ ਚੂੰਮਨੇ ਬੈਠੇ ॥ 

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਰਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਠੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰਹਾਣੇ ਕਰਕੇ ਮੁੱਤੇ ਸਿਘਾਂ ਦੇ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਮੁੱਖ ਚੁੰਮਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਅੱਲਾ ਯਾਰ ਖਾਂ ਯੋਗੀ ਅਨੁਸਾਰ ਜਦੋਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵੱਲ ਆਤੇ ਤਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਚੁੰਮਿਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਸਨ । 

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਗੜੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਘਮਸਾਨ ਦਾ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਬਣਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭੇਜਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ । ਜਦੋਂ ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਤਾਕਿ ਜਿੱਥੋਂ ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਆਹੂ ਲਾਹੁਣ ਉਥੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਲੋੜ ਵੇਲੇ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਕੇ ਵੈਰੀ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦੇਣ । ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਗਏ ਤਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਹਵਾਸ ਹੀ ਉਡ ਗਏ ਕਿਉਕਿ ਉਹ ਸਸ਼ਤਰ ਵਿੱਦਿਆ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਾਹਿਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਦਾਨ ਐਸੀ ਕਿਰਪਾਨ ਚਲਾਈ ਕਿ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਹ ਵੈਰੀ ਦਲ ਵਿੱਚ ਘਿਰਿਆ ਵੇ ਖਦੇ ਤਾਂ ਫੌਰਨ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤੇਜੀ ਵਾਗੂੰ ਉਸਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪਹੁੰਚਾ ਜਾਂਦੇ । ਦੋਵੇ ਸੂਰਵੀਰ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਇਉ ਗਰਜ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਸਬਰ ਸ਼ੇਰ ਭੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਡਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੜਥੂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜਿਸ ਵੀ ਪਾਸੇ ਜਾਂਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਭੇਡਾਂ ਵਾਗੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਦੌੜੀਅ ਫਿਰਦੀਆਂ । ਜਦੋਂ ਵੈਰੀ ਦਲ ਦੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਕੋ ਵਾਰੀ ਹੀ ਤੀਰ ਦੀ ਬੁਛਾੜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਾਬਾ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਦ ਜਿਸਮ ਵਿੰਨਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਉਹ ਫੇਰ ਵੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਗਰਜਦੇ ਰਹੇ। ਜਿਸਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫੌਜ ਦੇ ਹੌਂਸਲੇ ਪਸਤ ਹੋ ਗਏ। ਅਖੀਰ ਜਿਸਮ ਵਿੱਚੋਂ ਜਿਆਦਾ ਖੂਨ ਵਹਿ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਧਰਤੀ ਤੇ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਤਹਿ ਬੁਲਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ । ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਚੀ ਜੈਕਾਰਾ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਸਲਾਮੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ । ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦਲ ਦਾ ਜੋਰ ਸਾਹਿਬਾਜਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਚਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਨੇਕ ਪ-ਪੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਕੇ ਵੀਰ ਗਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਏ । 

ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਮਹਾਂ ਸਭਾ ਪੰਜਾਬ (ਰਜਿ:) 

ਨਿਰੋਗ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਆਯੁਰਵੇਦ ਵਿਚ ਕਸ਼ਯਪ ਸਮਾਜ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ 

ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਯੋਗ ਸਾਨੂੰ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਪਤ ਪਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਕੱਲਾ ਯੋਗਾ ਕੀ ਕਰੇਗਾ ਜੇ ਅਸੀਂ ਜਰੂਰੀ ਖੁਹਾਕ ਅਤੇ ਉ ਸਦੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਪੈਰੀਆਂ (ਪਦਤੀਆਂ) ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਉਹਲੇ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗੇ ਹਾਲ ਤ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਮੁਤਾਬਕ ਹਰ ਪੈਥੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਲੈਣ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ. ਆਯੁਰਵੇਦ, ਯੂਨਾਨੀ, ਹੋਮੋਪੈਥੀ, ਐਕੁਪ੍ਰੈਸ਼ਰ, ਸਜੂਕੀ, ਜਿਓਤਿਸ਼, ਰਤਨ (ਨਗ), ਮੰਤਰ ਪਾਠ, ਟਚ ਥੈਰੇਪੀ, ਮਸਾਜ, ਗੰਕੀ, ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੁਆਰਾ, ਨੈਚਰੋਪੈਥੀ, ਮੈਗਨੇਟ ਥੈਰੇਪੀ ਆਦਿ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਸ਼ਰੀਰ ਨਿਰੋਗ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ. ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਚ ਪ੍ਰਚਲਤ ਅਲੋ ਪੈਥੀ (ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ ਦਵਾਈਆਂ) ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਸਾਡੀ ਸਰਕਰਾ ਅਰਬਾਂ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ. ਪਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਪੈਥੀ ‘ਆਯੁਰਵੇਦ’ ਜਿਸਨੂੰ ਪੰਜਵਾਂ ਵੇਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਦੇ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਤੇ ਖੋਜ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੁਝ ਖਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਆਯੁਰਵੇਦ ਸਾਨੂੰ ਲੰਬੀ ਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਦਾ ਢੰਗ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। 80% ਬਿਮਾਹੀਆਂ ਪੇਟ ਦੀ ਖਰਾਬੀ ਕਾਰਣ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ. ਜਿੰਨਾ ਵਧੀਆ, ਸੁਖਾਲਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਇਲਾਜ ਆਯੁਰ ਵੇਦ ਵਿਚ ਹੈ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪੈਥੀ ਵਿਚ ਹੋਵੇ. ਇਸ ਵਿਚ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਜੜੋਂ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ ਦਵ ਈਆਂ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰੋਗ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਿਅੰਕਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ. ਇਕ ਬਿਮਾਰੀ ਠੀਕ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਈ ਰਾਸਤਾ ਖੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. 

ਦੋਸਤ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਖਾਤਮਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਕੋਈ ਵੀ ਪੇਧੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਸੰਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਇਸੇ ਕਰ ਕੇ ਦੂਜੀਆਂ ਪੈਥੀਆਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਈਆਂ. ਪਰ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ 98% ਕੇਸਾਂ ਵਿਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪੈਥੀਆਂ ਕਾਮਯਾਬ ਹਨ. ਗਲਤ ਪ੍ਰਚਾਰ, ਦਿਖਾਵਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਕਾਰਣ ਆਪਣੀ ਪੈਥੀ ਨੂੰ ਅਣਗੋਲਿਆ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ. 

ਮਾਡਰਨ ਡਾਕਟਰ ਫਿਜਿਓਲੋਜੀ ਅਤੇ ਐਨਾਟਮੀ (ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਤੇ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਕੰਮ) ਸਦਕਾ ਵੈਦਾਂ-ਹਕੀਮਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਿਆਨ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹਰ ਰੋਗ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਹਜਾਰਾਂ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਵੈ ਦੇ ਹੁਕਮਾ ਬਿਨ* ਕਿਸੇ ਟੈਸਟ “ਨਾੜੀ ਗਿਆਨ” ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਰੋਗ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ. ਹਜਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਰ ਜੜੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ, ਰਸਾਇਣ, ਆਸਵ, ਰਿਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭਸਮਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਰੱਖਣ ਢੁੱਕਵੀਂ ਦਵਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਅਨਪੜ੍ਹ (ਨੀਮ-ਹਕੀਮ) ਹੋਣ ਦਾ ਫਤਵਾ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਦੂਜੇ ਪਾਸ ਸਿਰਫ 90-100 ਤੋਂ ਤਾਂ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਹਰ ਤਿਮਾਰੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਹਰ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਵ ਈਆ ਵਿੱਚ ਹੀ ਫਿੱਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗਿਆਨ ਕਹਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ. ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਯੁਰਵੇਦ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪੈਥੀਆਂ ਨਾ ਜਾਨਣ ਵਾਲਾ ਡਾਕਟਰ ਅਧੂਰਾ ਹੈ. ਬੁਖਾਰ-ਟਾਂਸਿਲ ਅਤੇ ਧਰਨ ਵਰਗੇ ਕਈ ਰੋਗ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਕਮਾ ਪ ਨਿਸ਼ਾਦ ਸਾਧਾਰਨ ਜਿਹੇ ਆਯੁਰ ਵੈਦਿਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗਲੋਅ, ਜਵੈਨ, ਤੁਲਸੀ ਦੁਆਰਾ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ. ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ ਦਵਾਈਆਂ ਸ਼ਰੀਰ ਨੂੰ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ. ਆਯੁਰਵੇਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਉਪਲਬਧ ਬਨਾਉਣ ਵਿਚ ਕਸ਼ਯਪ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਵੱਡਮੁੱਲਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। 

ਭਗਵਾਨ ਧਨਵੰਤਰੀ ਅਤੇ ਤਰਕ ਸੰਹਿਤਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਾਂਰਿਸ਼ੀ ਕਸ਼ਯਪ ਨੇ ‘ਕਸ਼ਯਪ ਸੰਹਿਤਾ’ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਸੇਵ ਹਿੱਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ. ਇਹ ਅੱਜ ਵੀ ਨੇਪਾਲ ਵਿਚ ਖੰਡਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ. ਜਦੋਂ ਦੂਜੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਖਾਲ ਰੂਪ ਕਹਿ ਕੋ ਸਵੀਕਾਰ ਨਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਕੰਨਖ ਲ਼ ਗੰਗਾ ਦੇ ਕੁੰਡ ਵਿਚ ਡੁਬਕੀ ਲਗਾਈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਫੇਦ ਵਾਲ ਅਤ ਝੁਰੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ। ਇਸ ਦਮਤਕਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਨੀਆਂ ਨੇ ‘ਉਤਮ ਵੈਦ’ ਮੰਨ ਕੇ ਕਸ਼ਯਪ ਸੰਹਿਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ. ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੁਖਾਰ, ਗਣਾ, ਛਾਤੀ, ਮਿਹਦਾ ਅਤੇ ਸਿਰ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਸਹਿਤ ਲਿਖਿਆ ਹੈ. 

ਝੀਲ, ਨਦੀਆਂ, ਤਲਾਬਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਾਡੇ ਝੀਲ, ਭੀਲ, ਨਿਸ਼ਾਦ, ਕਸ਼ਯਪ ਭੈਣ-ਵੀਰ ਜਮਾਂਦਰੂ ਹੀ ਵੈਦ ਹਕ ਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ. ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਸੈਵਨ ਸੀਜ਼ ਕਾਰਡ ਲਿਵਰ ਆਇਲ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਮਛੇਰੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਹੀ ਨਤੀਜਾ ਹੈ. ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਉਹ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਜਯੋਤੀ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ. ਅੱਜ ਕਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਖੀਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਸਰਦੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ ਚੰਦ੍ਰਮ ਦੀਆਂ ਕਿਰਣਾਂ ਪੁਆ ਕੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ. ਸਿੰਘਾੜੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ. ਜੰਗਲੀ ਜਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਵੱਲ ਮੱਛੀ ਆਂ ਖਿੱਤੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ. ਇਹ ਸ਼ਰੀਰ ਲਈ ਇਕ ਤਗੜਾ ਟਾਨਿਕ ਵੀ ਹੈ. 

ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸੁੱਕਾ ਰੋਗ ਹੋਣ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ ਔਰਤਾਂ ਘੋਂਘਾ ਲਿਆ ਕੇ ਡੁਲ੍ਹੇ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਭੁੰਨ ਕੇ ਭਸਮ ਬਣਾ ਕੇ ਸ਼ਹਿਦ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇਕ ਹਫਤਾ ਖਿਲਾ ਕੇ ਇਸ ਰੋਗ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ. ‘ਰਾਹੂ ਮਛਲੀ’ ਦੀ ਪਿਤ ਥੈਲੀ ਨਲ ਦਮੇ ਅਤੇ ਸਾਹ ਵਰਗਾ ਨਾਮੁਰਾਦ ਰੋਗ ਠੀਕ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸਿਰਫ ਇਕ ਗ੍ਰਾਮ ਮਾਤਰਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ. 

ਜਲਕੁੰਭੀ ਦਾ ਅਰਕ ਕੱਢ ਕੇ ਸਰੋਂ ਦੇ ਤੇਲ ਵਿਚ ਘੋਟ ਕੇ ਸੱਟ-ਮੋਚ, ਜੋੜਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਵਰਗੇ ਵਾਤ ਰੋਗਾਂ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ. ਵਾਲਝੜ ਰੋਗ ਲਈ ਕਸ਼ਯਪ ਭੈਣਾਂ-ਵੀਰ ਜੋਂਕ ਦਾ ਤੇਲ ਕੱਢ ਕੇ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਇਸ ਨਾਲ ਵਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਉਗਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜ ਦੇ ਹਨ. ਪੱਥਰੀ ਹੋਣ ਤੇ ਗਦੈਲੀ ਨਾਂ ਦੀ ਮੱਛੀ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚੋਂ ਪੱਪਰ ਕੱਢ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਘਿਸਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸੇਵਨ ਕਰਕੇ ਪੱਥਰੀ ਰੋਗ ਦੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ . 

ਸ਼ੂਗਰ ਅਤੇ ਬੁਖਾਰ ਲਈ ਕੰਜਾ ਦੀ ਗਿਰੀ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸਿਲ ਉਪਰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਪੀਸ ਲੈਂਦੇ ਹਨ. ਫਿਰ ਇਸ ਘੋਲ ਨਾਲ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਦੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ. ਹਮੜੀ ਰੋਗ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਜੰਗਲੀ ਧਨੀਏ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫੋੜੇ ਵਿਚੋਂ ਮਵਾਦ ਕੱਢਣ ਲਈ ਹਲਕੰਦਰਾ ਦਰਖਤ ਦਾ ਕੰਦ ਬੰਨਦੇ ਹਨ. ਕਛੂਏ ਦੇ ਤੇਲ ਨਾਲ ਉਹ ਟੀ.ਬੀ. ਦੇ ਰੋਗ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ. 

ਨਪੁੰਸਕਤਾ ਦਾ ਰੋਗ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਬਾਮੰਛ ਨਾਂ ਦੀ ਮੱਛੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ. ਅੰਡਵਰਿਧੀ ਰੋਗ ਲਟੀ ਉਹ ਸੀਪ ਦੀ ਭਸਮ ਬਣਾਕੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ. 

ਜਲਜੰਮਨੀ ਜਾਂ ਪਾਤਾਲ ਗਰੁੜੀ ਨਾਂ ਦੀ ਵੇਲ (ਲਤਾ) ਜਿਹੜੀ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਤਲਾਖਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ. ਨਿਸ਼ਾਦ ਵੰਸ਼ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਲਿਉਕੋਰੀਆ (ਸਫੇਦ ਪਾਣੀ) ਅਤੇ ਸੱਪ ਦੇ ਕੱਟਣ (ਡੰਗ ਮਾਰਨ) ਤੋਂ ਬਚਨ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ. ਗੁਦਾਭਰੰਸ਼ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਕਮਲ ਦੇ ਪੱਤੇ ਦਾ ਚੂਰਨ ਖਾ ਕੇ ਰੋਗ ਠੀਕ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਸ਼ਯਪ ਰਿਸ਼ੀ ਤੇ ਇਸ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਾਧਾਰਨ ਜਨਤਾ ਅਤੇ ਵੈਦਾਂ ਨੇ ਆਯੁਰਵੇਦ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਾਏ ਹਨ. 

ਲੋੜ ਪੈਣ ਤੇ ਨਵੀਆਂ ਕਾਢਾਂ ਦਾ ਜਰੂਰ ਫਾਇਦਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਅਤੇ ਤਜ਼ਰਬ ਨੂੰ ਵੀ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ. 

ਏ.ਸੀ. ਕੂਲਰ ਦੀ ਠੰਡੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਸਿਰਫ ਸਵਾਦ ਲਈ ਕੋਲੈਸਟਰੋਲ ਭੋਜ ਨ ਖ ਣ ਵਾਲ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਜੰਜਾਲ ‘ਚੋਂ ਨਹੀਂ ਬਚ ਸਕਤਾ. ਉਹ ਸਿਰਫ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਡਾਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਜੋਗ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. 

ਯੋਗੀ ਵੇ ਯੋਗੀ, ਮੈਂ ਰਹਿ ਗਈ ਸਿਰਫ਼ ਤੇਰੀ ਜੋਗੀ

ਪ੍ਰੋ. ਆਰ. ਐਲ ਬਲ 

 

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦੀ “ਅਦੁੱਤੀ ਕੁਰਬਾਨ ” 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੌਮ ਹੈ, ਇਸਨੇ ਜਿਨ੍ਹੇ ਸਿਰਲਥ ਯੋਧੇ, ਨਿਰਵੈਰ, ਨਿਰਭੈ ਮਹਾਬਲੀ ਅਤੇ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਸ਼ਹੀਦ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕੌਮ ਵਿੱਚ ਨਹੀ ਹੋਏ । ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੀਆਂ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸਿਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸਿਰਤਾਜ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਅਗਲੀ वर्ग मी । 

ਦਸਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮਜਲੂਮਾਂ ਦੀ ਖਾਤਹ ਜੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣਬਾਦ ਦੇ ਜੂਲੇ ਹੇਠ ਪਿਸ ਪਿਸ ਕੇ ਗੁਲਾਮਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਬਦਤਰ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਘਟਨ ਸੀ । ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਹ ਫਰਮਾਨ ਿ ਚਿੜੀਓ ਸੇ ਮੈਂ ਬਾਜ ਲੜਾਉਂ ਤਬੈ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨਾਮ ਕਹਾਉਂ ਭਾਵ ਇਹਨਾਂ ਗਰੀਬ, ਦੁਖਿਆਰੇ ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜ਼ਾਲਮ ਜਗੀਰਦਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਿਆਂ ਬਰਾਬਰ ਲਿਆ ਖੜਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਗੁਰੂ ਦੇ ਅਨਿੰਨ ਸਿਖ ਭਗਤੀ ਚ ਪੂਰੇ ਸਿਦਕੀ ਨਿਰਭੈ, ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਕੁਝ ਅਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਪਾਏ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਪੂਰਨਿਆਂ ਤੇ ਚਲਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਬੋਲਨੇ ਵਿੱਚ ਪਿੜ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀ, ਗਏ । ਇਹ ਅਦੁੱਤੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸਿਰਮੋਰ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮੇਂ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਜੀਰ ਖਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਾਹੀ ਫਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦਸਮੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਕਸ਼ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਬੇਲਨੇ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹ ਦਿਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਪਰ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਸਰਕਾਰੀ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ 

ਨਾਲ ਸ਼ਰਹਿਦ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਸਮੇਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰ ਰਹੇ । ਇਸ ਸੇਵ ਦਾ ਹਸ਼ਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਇਸ ਔਖੀ ਘੜੀ ਵੇਲੇ ਇਹ ਜੋਖਮ ਭਰਿਆ ਕੰਮ ਬੜੀ ਦਲੇਰੀ ਅਤੇ ਸਾਹਸ ਨਾਲ ਕੀਤਾ । ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਵਾਰ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਧਰਮ- ਕਰ ਲਟੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਨ ਬਣਾ ਰਖਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਆਖਰ ਤਾਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਕੂਚ ਕਰ ਹੀ ਜਾਣਾ ਹੈ ਫਿਰ ਕਾਇਰਾਂ ਵਾਲੀ ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣ ਦਾ ਕੀ ਫਾਇ ਦਾ ? ਕਾਇਰ ਮਨੁੱਖ ਤਾਂਬਾਰ ਬਾਰ ਮਰਤਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜਮੀਰ ਮਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਖਲਾਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸਦਾ ਮੌਤ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਗੰਗੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜੋ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਾ ਰਸੋਈਆਂ ਸੀ ਲਾਲਚ ਵਸ ਉਸ ਦੀ ਜਮੀਰ ਮਰ ਗਈ ਮਨ ਬੇਈਮਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਵਾ ਦਿਤਾ ਤੇ ਫਿਰ ਗੰਗੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਤੇ ਭਰਾ ਪੰਮੇ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਤੇ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ, ਪਤਨੀ, ਬਜੁਰਗ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨਰਾਇਣਾ ਨੂੰ ਸੂਬੇ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਪਰ ਬਬਾ ਜੀ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਤਾਂ ਸੰਤ ਕਬੀਰ ਦੇ ਕਹੇ ਅਨੁਧਾਰ ਮਰਨਾ ਜਾਣਦਾ ਸੀ, ਮਰਤਾ ਮਰਤਾ ਜਗ ਮੂਆਂ ਮਰ ਭੀ ਨਾ ਜਾਨੇ ਕੋਏ ਐਸੀ ਮਰਨੀ ਜੋ ਮਰੈ ਬਹੁਰ ਨਾ ਮਰਨਾ ਹੋਏ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਚਕਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਲਈ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਅੰਤ ਇਹ ਜੀਵਨ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਕੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ । 

ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦਾ ਖੌਫਨਾਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਾਪਰਿਆਂ ਪਰ ਇਹ ਨਿਰਭੈ ਸਿਦਕੀ ਯੋਧਾ ਅਡੋਲ ਗੁਰੂ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ, ਅੰਤ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਕੇ ਵੀਹ ਗਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇ ਆ ਅਤੇ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸੁਨਿਹਰੀ ਅਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਕਿਤ ਕਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕਰਕੇ ਇਕ ਨਵੀਂ ਪਿਰਤ ਪਾ ਗਿਆ । ਪਰ ਸਿਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਟਿਕ ਥੁੜ ਵੀ ਖਟਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਜਿਆਦਾ ਤਰ ਹੋਰਾਂ ਜਾ ਓਪਰਿਆਂ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਜਿਸਨੇ ਇਸ ਨਾਲ ਇਨਸਾਫ ਨਹੀ ਕੀਤਾ । ਮਨੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਲਿਖਾਰੀ ਭਲਾ ਸਿਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਇਨਸਾਫ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ? ਜਿਹੜੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿੱਖੀ ਤੋ ਕੋਹਾ ਦੂਰ ਸਨ । ਰੋਟੀ ਦੀ ਸਾਂਝ ਤਾਂ ਸੀ ਪਰ ਉਪਾਸਨਾ ਬਿਲਕੁਲ ਅਲਗ ! ਬੁਤ ਪੂਜਕ, ਸਰਵ ਵਿਆਪੀ ੴ ਦੀ ਅੰਤਰੀਵ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਕੀ ਸਮਝਨ ? ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਅਦੁੱਤੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਅਣਗੋਲਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਮਨੂ ਸਿਮਰਤੀ ਦੀ ਵਰਣ ਵਿਵਸਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਦੌਥੇ ਵਰਣ ਦੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕੁਰਬਾਨੀ ਬਾਰੇ ਹੁਣ ਤਕ ਚੁੱਪ ਧਾਤੀ ਰੁਖੀ ਜਾਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਤੋਂ ਸੰਕੋਚ ਕਰਦੇ ਰਾਹੇ । ਪਰ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਕੌਮ ਦੇ ਸਪੂਤ ਦੀ ਇਸ ਕੁਰਬਾਨੀ ਸਦਕਾ ਬਾਬਾ ਮੌਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਸ਼ਹੀਦਾ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅਵਲ ਹਨ । ਜਿਸ ਕੁਰਬਾਨੀ ਸਦਕਾ ਸਿਖੀ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਇਨੀਆ ਡੂੰਗੀਆਂ ਗਡੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਿ ਇਹ ਬੂਟਾ ਕਦੇ ਵੀ ਮੁਰਝਾ ਨਹੀ ਸਕਦਾ ਤੇ ਸਦਾ ਹਰਿਆ ਭਰਿਆ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। 

ਅੱਜ ਸਮੂਹ ਕਸ਼ਯਪ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨਿਵਾਸੀ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ 306 ਵੇਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਮ ਦੇ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁੱਲ ਭੇਂਟ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾਜਲੀ ਇਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਜੁੜੀਏ, ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਵਧਾਈਏ ਜਿਹੀ ਹਿਤਾਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰੀਏ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਵਲੋਂ ਪਾਏ ਪੂਰਨਿਆਂ ਤੇ ਚਲ ਕੇ ਕਹਿਣੀ ਕਰਨੀ ਤੇ ਪੂਰੇ ਉਤਰੀਏ ਜੋ ਕਹੀਏ ਮੇਂ ਕਰੀਏ ) 

ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤਾਜਪੁਰੀ 

ਸਕੱਤਰ ਜਨਰਲ 

ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਮਹਾਂਸਤਾਂ ਪੰਜਾਬ 

ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਬਾਰੇ ਸਮਾਂ ਤੇ ਸਮਾਜ 

ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕੌਮਾਂ ਇਸ ਦੇਸ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੂੰ ਗਾਹੁਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਇੱਥੋ ਲੋਕ ਉਜੜ ਕੇ ਵਸਦੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਉਜੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਾਂਭਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਨਾਂ ਕੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿਫਾਜਤ ਦਾ ਜਿੰਮਾਂ ਲੈਂਦਾ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਰਦ ਭਰੀ ਅਵਸਥਾ ਲਿਖਣ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਲੰਮੇ ਅਮਨ ਚੈਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਕਿਵੇਂ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਲੜਾਈ ਝਗੜੇ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਨਹੀ ਲੈਣ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਸਿਲਸਲਾ 600 ਈ ਤੋਂ 1600 ਈ. ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ । ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਚੈਨ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਨਾਂ ਰਿਹਾ ਫਿਰ ਤਰੱਕੀ ਕਿਥੋਂ ਹੁੰਦੀ । ਅਮਨ ਚੈਨ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਧਰਮ, ਵਿੱਦਿਆ, ਵਪਾਰ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਹਥਕਾਰੀ ਉਨਤੀ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ । 

ਰਾਜਸੀ ਸਥਿਰਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਕੌਮ ਲਈ ਨਾਂ ਕੋਈ ਸੁਖ ਹੈ, ਨਾ ਤਰੱਕੀ ਨਾਂ ਤਮਲੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਚਰਨ, ਨਾ ਜਾਨ ਤੇ ਆਨ ਦਾ ਬਚਾਓ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬੁੱਧ ਤੇ ਅਸ਼ੋਕ ਪਿਛੋਂ, ਗੁਪਤ ਖਾਨਦਾਨ ਦੇ ਕਈ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜਨਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਖ ਅਤੇ ਬਚਾਓੁ ਦਾ  ਾਂਹ ਮਿਲਿਆਂ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਮਤ ਦਾ ਜੋਰ ਵੱਧ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕ ਤਗੜੀ ਹਿੰਦੂ ਸਭਿਅਤਾ ਚਲ ਪਈ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਛੇਤੀ ਪਿਛੋਂ ਵੀ ਜਾਟਾਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੇ ਫਿਰ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੀ ਧਾੜਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਤਹੀਆ ਤੇ ਕੌਮ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹੋ ਗਈ ਸੀ । 

ਜਾਟਾਂ ਨੇ ਅਪਣੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਛੇਤੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ । ਇਵੇਂ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੋਧੀ, ਨਵੇਂ ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਸਿਖ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੱਤਾ ਨੁੰ ਸੋਖੇ ਹੀ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਨਵੇਂ ਆਏ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਡ ਢੀਆਂ ਧਰਮ ਰੀਤਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀ ਛਡਿਆ ਅਤੇ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਤੁਰਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਪੱਕਾ ਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਮਿੱਥੇ ਜਾਣ ਲਗ ਪਏ ਸਨ । ਇਸ ਮੁਸਲਮ ਅਤਿਆਚਾਰ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜੋਰਦਾਰ ਧੱਕਾ ਲਾਇਆ । ਇਸ ਜੁਲਮ ਅਤੇ ਅਨਿਆਏ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਣ ਖੜਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਹੋਇਆ । ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਕਰਕੇ ਵੇਖਿਏ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲਗੇਗਾ ਕਿ ਬਾਕੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਜਾਨ, ਮਾਲ, ਆਨ ਦੇ ਬਚਾਉ ਦੀ ਘਾਟ ਤੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਹੋਰ ਭੈੜੇ ਸਿੱਟੇ ਨਿਕਲੇ ਸਨ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਬੀਲਿਆਂ, ਜਾਤਾਂ ਤੇ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪਾੜਾਂ ਵੱਧ ਗਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕੱਟੜ-ਪਣ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਗਿਆ ਸੀ । ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਉਤੱਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਬਲੋਚ, ਅਫਗਾਨ, ਗੋਖੜ, ਗੁਜਰ ਤੇ ਅਵਾਨ ਕੌਮਾਂ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ ‘ ਇਸ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਰਾਜਪੂਤ, ਡੋਗਰੇ ਤੇ ਗੋਦੀ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਦੱਪਣ ਨੂੰ ਭਰਤਪੁਰ ਤਾਈ ਜਾਟ ਜਾਂ ਜਟ ਬਹੁਤ ਸਨ ਇਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਮੇਲ ਮਿਲਵਰਤਨ, ਰਾਜਸੀ `ਅਸਥਿ ਰਤਾ ਕਾਰਨ ਗਾਇਬ ਸੀ । ਇਸ ਨਿਗਰਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸਮਝਦਾਰ ਤੇ ਧਰ ਬੰਦੇ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਟੱਬਰ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰਾ ਵਿੱਚਆ ਗਏ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਬਚਾਓੁ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਸਾਧਨ ਪਿੰਡਾਂ ਨਾਲੋ ਵੱਧ ਸਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਲੋਕ, ਸਈਅਦ, ਅਫਰਨ, ਪਠਾਨ, ਖੱਤਰੀ, ਅਰੋੜੇ ਬਾਣੀਏ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਬੁਨਕਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਲੱਗ ਪਏ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਕਦਰ ਨਹੀ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਘਟ ਹੈ । ਟੱਪਰੀ ਵਾਸ ਕੌਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਗੱਡੀਆਂ ਵਾਲੇ, ਊਡਾਂ, ਚੰਗੜਾ ਤੇ ਰਾਜੀਗਰਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਕਾ ਹੀ ਪੁਛ ਗਿਛ ਨਹੀਂ ਸੀ । 

ਉਸ ਸਮੇਂ ਕ ਨੂੰਨ ਘਟੀਆ ਤੇ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਫਿਰਕੇ ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ ਪਹੁੰਚਾਦੇ ਸਨ । ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਹਾਲ ਸੀ ਕਿ ਦੋਸ਼ੀ ਜਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਬਹੁਤ ਘਟ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਬੂਤ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਝੱਟ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਦੰਡ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ । ਧੱਕੇ ਤੇ ਲੋਭ ਨਾਲ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਇਨਾਂ ਮੁਸਲਮ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੇ ਅਫਸਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਦਲੀਲ ਨਾਲ ਕੌਣ ਆਪਣਾ ਪੁਰਾਨਾ ਧਰਮ ਛੱਡਦਾ ਸੀ । ਡਰਾ-ਧਮਕਾ ਤੇ ਲੋਭ ਦੇਕੇ, ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦਾ ਲਾਲਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ । 

ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਾਤਾਂ, ਕਬੀਲਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਚੌਧਰੀ ਲੋਕ ਅਪਣਾ ਹਰ ਮਤਲਬ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਤੇ ਕਮਜੋਰਾਂ ਨੂੰ ਕਰੜੇ ਦੰਡ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨਾਂ ਦਾ ਦਬਦਾ ਬਣਿਆ ਰਹੇ । ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਅਪਣੇ ਬਰਾਬਰ ਜਾਂ ਜਰਵਾਨਿਆਂ ਦਾ ਨਿਆਂ ਘਟ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪੰਚ ਲੋਕ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਧੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਦੰਡ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਰਾਏ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ ਸੀ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਤੋ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਪਰਾਧੀ ਦਾ ਪੈਰ ਇਕ ਲਟੈਣ ਦੀ ਗਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਫਾਨਾ ਲਾ ਕੇ ਠੋਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਜਿਥੇ ਉਹ ਦੰਡ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤਾਈ ਤੜਫਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । 

ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਕਮ ਜੁਲਮ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਹੋ ਗਏ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਤੇ ਤੁਲੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਧਰਮ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਰਹੇ ! ਇਸੇ ਕਰ ਕੇ ਜੰਨਤਾ ਤੇ ਬੇਹਦ ਜੁਲਮ ਜਬਰ, ਧਕੇ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ । ਇਹ ਜੁਲਮ ਅਤੇ ਜਬਰ ਕੇਵਲ ਰਾਜਸੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਸਗੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਸਨ । ਇਕ ਪਾਸੇ ਹਾਕਮ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਠੂ ਬੇਨਿਆਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਧਰਮ ਤੇ ਕਹ ਉਣ ਵਾਲੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਲੱਖਾਂ ਹੀ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧਰਮਿਕ ਗੁਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਜਕੜੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਇਕ ਪਾਸੇ ਉਮ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਜਬਰ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਬੰਧਨਾਂ ਅਤੇ ਭਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜਕੜੇ ਹੋਏ ਜਾਤ ਅਭਿਮਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਖੌਤੀ ਕੁਦਰਤੀ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਧੱਕਾ ਸੀ । ਇਹ ਜੁਲਮ ਅਤੇ ਜਬਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਉਤੇ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਨੀਚ ਜਾਤੀਏ ਅਤੇ ਅਛੂਤ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹਾਸਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਉਹ ਕਈ-ਕਈ ਤੀਵੀਆਂ ਵੀ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਤੀਵੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । 

ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਝਾਂਕੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਹਲਕੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆ ਹਨ ! ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿੱਤ ਸੀ।  

ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਜੀ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ 

ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਮਕ ਬਾਬਰ ਨੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵੇਲ ਮੁਹਾਰ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾ ਨੂੰ ਲੁਟਦਾ, ਉਜਾੜਦਾ, ਢਾਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਮਾੜਦਾ ਜਦੋਂ ਐਮਨਾਬਾਦ ਪੁੱਜਾ । ਜਿਥੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਸਮੇਤ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਜਦੋਂ ਬਾਬਰ ਨੇ ਐਮਨਾਬਾਦ ਦੀ ਲੁੱਟ ਮਾਰ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂ ਕਤਲ ਕਰਕੇ ਉਜਾੜ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਪਿੱਛੋ ਬਚੇ ਹੋਏ ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਤੇ ਲੁੱਟ ਦੇ ਮਾਲ ਦੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਚੁਕਾ ਕੇ ਉਸਦੇ ਫੌਜਦਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਬਰ ਦੇ ਡੇਰੇ ਵੱਲ ਲੈ ਗਏ । ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਭਾਰ ਨਾਲ ਤੁਰਨਾ ਔਖਾ ਹੋਵੇ ਉਹ ਲੜਖੜਾ ਕੇ ਤੁਰੇ ਜਾਂ ਹੌਲੀ ਚੱਲੇ ਤਾਂ ਸਿਪਾਹੀ ਪਿੱਛੋ ਕੋੜੇ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਇਕ ਭਾਰੀ ਪੰਡ ਚੁਕਾਈ ਗਈ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੂੰ ਫੌਜਦਾਰ ਨੇ ਘੋੜਾ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਡੱਕ ਕੇ ਚੱਕੀਆਂ ਪੀਹਣ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਐਮਨਾਬਾਦ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕੁਝ ਬੱਚੇ, ਬਿਮਾਰ, ਜਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੀ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਰਹੇ । ਜਾਂ ਕੁਝ ਬਹੁ-ਬੇਟੀਆਂ ਜੋ ਪੇਟੀਆਂ, ਭੜੋਲੀਆਂ ਵਿਚ ਲੁਕ ਗਈਆਂ ਉਹੋ ਹੀ ਬਚੇ ਸਨ । ਕਿ ਬਾਬਰ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਐਮਨਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ । ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਗਏ ਜੀਅ ਸੜਨ ਲੱਗੇ ਲੁੱਟ ਅਤੇ ਕਤਲੋ ਗਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਸੰਨਾਟਾ ਛਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਹ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਹਾਲ ਪਾਹਰਿਆ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੜ ਰਹੇ ਐਮਨਾਬਾਦ ਵਿੱਚੋਂ ਲੋਕ ਦੌੜ ਕੇ ਜਾਣਾ ਬਚਾਉਣ ਲੱਗੇ । ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਅੱਗੇ ਨਾ ਆਵੇ ਕਿਉਕਿ ਬਾਬਰ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ ਉਸ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । 

ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆਂ ਕਿ ਇਕ ਆਦਮੀ ਸੜ ਰਹੇ ਐਮਨਾਬਾਦ ਦੇ ਘਰਾਂ ਉਪਰ ਪਾਣੀ ਸੁੱਟ ਕੇ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਧੁਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਦੌੜ-ਦੌੜ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਕਾਂ ਭਰ ਕੇ ਜੁੜਦੇ ਮਕਾਨਾ ਤੇ ਸੁੱਟ ਰਿਹਾ 

ਸੀ। ਕੁਝ ਸਿਆਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਿਹੜਾ ਸਿਰਲੱਥ ਯੋਧਾ ਹੈ । ਜੋ ਜਾਲਮ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਪ੍ਰਵ ਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾ ਹੀ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਨੇੜੇ ਜਾ ਕੇ ਤੱਕਿਆਂ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀ ਇਹ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਹੀ ਨਗਰ ਦਾ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਮਹਿਰਾ ਹੈ । ਇਕ ਬਜੁਰਗ ਨੇ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿਉਂ ਮੌਤ ਨੂੰ ਗਲ ਨਾਲ ਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ “ਭਾਈ ਤਾਰਿਆ ਤੈਨੂੰ ਹਕੂਮਤ ਕੋਲੋਂ ਡਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਜੋ ਤੂੰ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਤਾਂ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਭਲਿਆ ਮੈਨੂੰ ਡਰ ਕਾਹਦਾ ਮੈਂ ਤਾਂ ਭਲੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ । ਭਲਾ ਕਦੀ ਭਲੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਕੂਮਤਾਂ ਸਜਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਾਲਮ ਬਾਬਰ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਉਸਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਕੀਤੇ ਜੁਲਮ ਦੇ ਉਲਟ ਹਿਦੋਸਤਾਨੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ। ਉਸਨੂੰ ਕਤਲ ਕਹ ਜਿਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਵੈਸੇ ਵੀ ਤੇਰੀ ਮਸ਼ਕ ਨਾਲ ਅੱਗ ਬੁਝਣ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ । ਤਾ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਜੀ ਮਹਿਰਾ ਨੇ ਉਤੱਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਨੂ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਲਮ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਮਸ਼ਕ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਅੱਗ ਨਹੀ ਬੁਝਣੀ । ਪਰ ਮੈਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾ ਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਹਨਾ ਨੇ ਉਪਦੇਸ ਦਿਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਭਲਾ ਹੀ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਸੋ ਮੈਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਮਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਐਮਨਾਬਾਦ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਦਾ ਜਿਕਰ ਆਵੇ ਤਾਂ ਲੋਕ ਇਹ ਨਾ ਕਹਿਣ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਨਹੀ ਕਮਾਈ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਨਹੀ ਮੰਨਿਆ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਜੀ ਮਹਿਰਾ ਮੁਸ਼ਕਾਂ ਭਰ-ਭਰ ਸੜ ਰਹੇ ਘਰਾਂ ਤੇ ਪਾਉਦਾ ਰਿਹਾ । 

ਸਵੇਰੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਫੌਜਦਾਰ ਨੂੰ ਸੂਹ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਮਹਿਰਾ ਸਾਰੀ ਰਤ ਮਸ਼ਟਾਂ ਭਰ-ਭਰ ਕੇ ਸੜਦੇ ਘਰਾਂ ਉਪਰ ਪਾਣੀ ਪਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਉਸੇ ਵਕਤ ਫੌਜਦਾਰ ਨੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਾਓ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਬਾਗੀ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਲਿਆਓ । ਹੁਕਮ ਦੀ ਤਾਮੀਲ ਹੋਈ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਆ ਕੇ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਜੀ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾ ਦੇ ਹੱਥ ਪੈਰ ਬੰਨ ਕੇ ਫੌਜਦਾਰ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ । 

ਫੌਜਦਾਰ ਨੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲਿਛਕਦੀ ਤਲਵਰ ਪਕੜ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿਉ ਭਾਈ ਤਾਰਿਆ ਹਕੂਮਤ ਅੱਗੇ ਬਗਾਵਤ, ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀ ਕਿ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਕੀ ਫਲ ਹੈ । ਤਾਂ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਜੀ ਨੇ ਘੜਿਆ ਘੜਾਇਆ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕੁਝ ਗਲਤ ਨਹੀ ਕੀਤਾ ਮੈਨੂੰ ਤੇਰੀ ਤਲਵਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀ ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ ਹੀ ਕਮਾਇਆ ਹੈ । ਫੌਜਦਾਰ ਕਰੋਧ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ ਕਿ ਤੇਰਾ ਗੁਰੂ ਵੀ ਬਾਬਰ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਚੱਕੀਆਂ ਪੀਹ ਰਿਹਾ * ਹੈ । ਭਾਈ ਜੀ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਜਲਾਲ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗੇ । ਜਾਲਮੋ ਰੱਬ ਨੂੰ ਕੋਈ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀ ਰੱਖ ਸਕਦਾ । ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ । ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਜੀ ਦਾ ਉਤਰ ਸੁਣ ਕੇ ਫੌਜਦਾਰ ਨੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿਤਾ ਕਿ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਨੂੰ ਅੱਗ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਹੈ । ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਦਾ ਰਿਹਾ । ਇਸਨੂੰ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸਾੜ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ । ਹੁਕਮ ਦੀ ਤਾਮੀਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਜੀ ਮਹਿਰ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । 

ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਪੇਥ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਤੁਰੀ ਅਤੇ ਤਿਹ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੇ ਹੀ ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹੀਦ ਅਤੇ ਸੂਰਤੀਰ ਪੈਦਾ  ੀਤੇ । ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਕੌਮ ਨੂੰ ਇਸ ਚੀਜ ਦਾ ਮਾਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । 

ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ 

ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਮਹਾਂ ਸਭਾ ਪੰਜਾਬ ਰਜਿ.

ਮੁੱਢ ਕਦੀਮ ਵਿਰਸਾ 

ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਸੂਰਜ ਵੰਸ਼ੀ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਖੱਤਰੀ ਮੁੱਢ ਕਦੀਮ ਵਿਰਸੇ ਉਤੇ ਪੰਛੀ ਝਾਤ ਮਾਰਨ ਲਈ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਾਠਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ । 

ਆਦਿ ਕਾਲ ਸਤਿਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਮਹ ਰਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਹੋਏ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਰਿਖੀ ਮਰੀਚ’ ਜੀ ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦ ਨਾਉਂ ‘ਕਲਾ’ ਸੀ । ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਪਤਨੀ ਚਿਤੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹਿਰਣ ਕਸ਼ਯਪ ‘ਤੇ ਹਰਨਾਖਸ਼ ਦੋ ਜੋੜੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਇਕ ਹੋਲਕਾ ਨਾਮ ਦੀ ਧੀ ਪੈਦਾ ਹੋਈ । ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਬੜੇ ਉਚੇ ਲੰਮੇ ਕੱਦ-ਕਾਠ ਵਾਲੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ । ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਪ੍ਰਬਤਾਂ ਸਮਾਨ ਸਨ। ਹਿਰਣ ਕਸ਼ਯਪ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਈ ਵਰ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੇ । ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਦੈਵੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਸਨ । ਮਹਾਂਬਲੀ ਹਿਰਣ ਕਸ਼ਯਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਹੂ ਬਲ ਨਾਲ ਤਰੈਲੋਕੀ ਉਤੇ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਨੂੰ ਜਗਤ-ਜੇਤੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗਤ ਜੈਤੂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਹਿਰਣ ਕਸ਼ਯਪ ਦੀ ਰਾਣੀ ਦਾ ਨਾਉਂ ਕਿਆਧੂ ਸੀ । ਹਰਨਾਖਸ਼ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਨਾਉਂ ਉਪਦਾਨਵੀ ਸੀ । 

ਜਗਤ-ਜੇਤੂ ਮਹਾਰਾਜ ਹਿਰਣ ਕਸ਼ਯਪ ਦੀ ਰਾਣੀ ਕਿਆਧੂ ਦੀ ਕੁਖੋ ਸਿੰਹਲਾਦ, ਅਨਹੁਲਾਦ, ਹਿਲਾਦ ਤੇ ਭਗਤ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ । ਜਗਤ ਜੇਤੂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਹਿਰਣ ਕਸ਼ਯਪ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਰਾਜ ਸਿੰਘਾਸਨ ਉਤੇ ਬੈਠਾ । ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਬੜਾ ਧਰਮੀ ਦੇ ਪ੍ਰਜਾਪਾਲਿਕ ਰਾਜਾ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਜਗਤ-ਜੇਤੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਦੀ ਰਾਣੀ ‘ਦੇਵੀ’ ਦੀ ਕੁੱਖੋ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ‘ਵਿਰੋਚਨ’ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ! ਜੋ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਤੇ ਸੰਨਿਆਸ ਧਾਰਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਗੱਦੀ ਉਤੇ ਬੈਠਾ । ਮਹਾਰਾਜਾ ‘ਵਿਰੋਚਨ’ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਾ ਬਲਿ ਹੋਇਆ । ਜੋ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਰੋਚਨ ਦੇ ਸੰਨਿਆਸ ਧਾਰਣ 5 ਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜ ਸਿੰਘਾਸਨ ਉਤੇ ਬੈਠਾ ! ਜੋ ਬੜਾ ਸਤਿਆਵਾਦੀ ਤੇ ਧਨੀ ਰਾਜਾ ਸੀ  

ਇਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਾਣੀਆ ਸਨ । ਰਾਣੀ ‘ਆਸ਼ਨਾ’ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਵਿਦਿਆਵਲੀ । ਰਾਣੀ ‘ਆਸ਼ਨਾਂ’ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਹਾਂਬਲੀ ਵਾਣਾਸੁਰ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ ਜਿਹੜ• ਰਾਜ ਸਿੰਘਾਸਨ ਉਤੇ ਬੈਠਾ । ਰਾਜਾ ਬਲਿ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਛਲ ਕਰਕੇ ਢਾਈ ਕਰਮਾਂ ਪਰਤੀ ਮੰਗੀ । ਰਾਜਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਜਿੱਥੋਂ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਪ ਲਉ’ । ਨਾਪਣ ਵੇਲੇ ਵਿਰਾਟ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਦੋ ਕਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਨਾਪ ਲਈ । ਰ ਜਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਅੱਧੀ ਕਰਮ ਵੀ ਦਿਓ। ਰਾਜਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਹੁਣ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਹੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਿਰ ਹੈ’ । ਰਾਜਾ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖਕੇ ਕਿਹਾ, ‘ਹੇ ਰਾਜਨ ! ਹੁਣ ਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਰਾਜ ਕਰੋ । ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਰਾਜ ਖਤਮ ਹੈ’ । ਰਾਜਾ ਬਲਿ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਾ ਵਾਣਾਸੁਰ ਹੋਇਆ । ਰਾਜਾ ਵਾਣਾਸੁਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬ੍ਰਿਤਰਅਸੁਰ ਹੋਇਆ । ਰਾਜਾ ਬ੍ਰਿਤਰਅਸੁਰ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਰਾਜਾ ਬ੍ਰਿਤਾਯਨ ਹੋਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿਹੜਾ ਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਨਗਰ ਵਸਾਇਆ, ਉਹ ਫੈਲਦਾ ਹੋਇਆ ਇਕ ਦੇਸ ਬਣ ਗਿਆ, ਉਸਦਾ ਨਾਂ ਬ੍ਰਿਤਾਯਨ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਬ੍ਰਤਾਨੀਆਂ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਏਸ਼ੀਅ ਮਹਾਂਦੀਪ ਤੋਂ ਜਾ ਕੇ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦਰਜਨ ਦੇ ਲਗਭਗ ਪੱਛਮੀ ਮੁਲਕ ਵਸਾਰੇ, ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ “ਸੰਪੂਰਨ ਕਸ਼ਯ । ਇਤਿਹਾਸ’ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ । 

ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਪਤਨੀ ‘ਅਦਿੱਤੀ’ ਨੇ ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ‘ਸੁਆਮੀ ਜੀ ! ਸਡਾ ਰਾਜ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ, ਇਹ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਹੁਣ ਮੇਰੀ ਕੁੱਖੋਂ ਅਜਿਹਾ ਪੁੱਤਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਚਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਬੜਾ ਧਰਮੀ ਤੇ ਪਰਜਾ ਪਾਲਕ ਰਾਜਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਰਾਜ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੀਤੀਆ ਚਲਦਾ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦ ਹੈ’ । ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹ, ‘ਤਥਾ ਅਸਤੂ’ । ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਦਿੱਤੀ ਦਾ ਕੁੱਖੋਂ ਜਿਹੜਾ ਪੁੱਤਰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਉਸਦਾ ਨਾਂ ‘ਸੂਰਜ’ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ । ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਉਸਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬਾਹੂ-ਬਲ ਨਾਲ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ । ਉਹ ‘ਚੱਕ੍ਰਵਰਤੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸੂਰਜ’ ਦੇ ਨਾਉਂ ਨਾਲ ਸੰਧਾਰ ਉਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ। 

ਬਾਬਾ ਵਿਸ਼ਵਕ੍ਰਮਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ‘ਸੰਗਿਆ’ ਦਾ ਵਿਆਹ ‘ਤੱਕ੍ਰਵਰਤੀ ਮਹਾਰਾਜ਼ ਸੂਰਜ’ ਨਾਲ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਖਸ਼ੀ ਸਿੰਘ ਆਦਿਲ ਉਕਾਈ ਕਾਰਣ ਸੰਜਨਾ ਲਿਖਦਾ ਹੈ । 

ਇਸ ਲਈ ਬਾਬਾ ਵਿਸ਼ਵਕ੍ਰਮਾ ਜੀ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ‘ਚਕ੍ਰਵਰਤੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਤੂਰਜ’ ਦੀ ਰਾਣੀ ਅਤੇ ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਦੀ ਨੂੰਹ ਸੀ । ਜੱਕ੍ਰਵਰਤੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸੂਰਜ’ ਤੋਂ ਸੂਰਜ ਵੰਸ਼ੀ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਖੱਤਰੀ ਵੰਸ਼ ਚੱਲਿਆ । ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਕਹ ਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸਭ ਬਾਬਾ ਵਿਸ਼ਵਕ੍ਰਮਾ ਜੀ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ‘ਸੰਗਿਆ’ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਹਨ । ਬਾਬਾ ਵਿਸ਼ਵਕ੍ਰਮਾਂ ਜੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਨਾ ਜੀ ਸਨ । ਸੋ ਸੂਰਜਵੰਸ਼ੀ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਖੱਤਰੀ ਲੋਕ, ਬਾਬਾ ਵਿਸ਼ਵਕ੍ਰਮਾ ਜੀ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਵਿਸ਼ਵਕ੍ਰਮ ਵਸ਼ੀ ਕਹਾਉਣ ਵਾਨਿਆਂ ਦੀ ਭੂਆਂ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਹਨ । 

ਜੇਕਰ ਵਿਸਵਕ੍ਰਮਾ ਵੰਸ਼ੀ ਤੇ ਕਸਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਇਕ ਪਲੇਟ ਫਾਰਮ ਉਤੇ ਇਕੱਤਰ ਹੋ ਜਾਣ, ਅੱਜ ਦਾ ਯੁੱਗ ਵੋਟ ਦਾ ਯੁੱਗ ਹੈ । ਇਹ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਸਾਇਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਪਲੇਟ ਫਾਰਮ ਉਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸਖਤ ਲੋੜ ਹੈ । 

ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਦੀ ਨੂੰਹ ‘ਚੱਕ੍ਰਵਰਤੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸੂਹਜ’ ਦੀ ਰਾਣੀ ਬਾਬਾ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਜੀ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ‘ਸੰਗਿਆ’ ਦੀ ਕੁੱਖੋ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ । ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਉਂ ਮਨ’ ਰੱਖਿਆ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਰਾਜ ਸਿੰਘਾਸਨ ਉਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਉਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ‘ਮਨ’ ਕਹਿਨਾਇਆ । ਇਸ ਦੀ ਰਾਣੀ ਦਾ ਨਾ ਤੋਂ ਸਰਧਾਰਾਣੀ ਸੀ । ਜਿਸ ਦੀ ਕੁੱਖੋ ਦਸ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰੀ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ । ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਉਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:- 

ਇਖਵਾਕੂ, ਨਰਗ, ਸ਼ਰਾਇਤੀ, ਦਿਸ਼ਟ, ਧਰਿਸ਼ਟ, ਕੁਰੂਸ਼ਕ, ਨਰਿਸਯੰਤ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਧਰ, ਨਭਗ, ਕਵੀ ਤੇ ਇਲਾ’ ਨਾਊ ਦੀ ਕੰਨਿਆ । ‘ਇਲਾ’ ਨਾਉਂ ਦੀ ਕੰਨਿਆ ਦੇ ਪਤੀ ਦਾ ਨਾਉਂ ‘ਬੁੱਧ’ ਸੀ । ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਕ ‘ਪੁਰਰਵਾ’ ਨਾਉਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ । ਜਿਸ ਤੋਂ ਪੁਰੂਵੰਸ਼ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਨਾਉਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਹੋਇਆ । ਜਿਸ ਦੀ ਰਾਣੀ ਦਾ ਨਾਉਂ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਸੀ । ਜੋ ਰਿਖੀ ਵਿ ਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਤੇ ਅਪੱਛਰਾ ‘ਮੋਨਕਾ’ ਦੀ ਧੀ ਸੀ । ਜੋ ਅਤੀ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਉਚੀ ਲੰਮੀ ਭਰ ਜੋਬਨ ਮੁਟਿਆਰ ਸੀ । ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਰਾਜਾ ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਮੋਹਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਰਾਣੀ ਸ਼ੰਕੁਤਲਾ ਤੇ ਰਾਜਾ ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ‘ਭਰਤ’ ਹੋਇਆ । ਜਦੋਂ ‘ਭਰਤ’ ਰਾਜਗੱਦੀ ਉਤੇ ਬੈਠਾ, ਉਸਦੇ ਨਾਉਂ ਉਤੇ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਉਂ ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ । 

ਕਸ਼ਯਮ ਰਾਜਪੂਤ ਮਹਾਰਾਜਾ ‘ਮਨ’ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਇਖਵਾਕੂ ਰਾਜ ਗੱਦੀ ਉਤੇ ਬੈਠਾ । ਰਾਮਾਇਣ ਇਖਵਾਤੂ ਤੋਂ ਖਬਰ ਦੇਣਾ ਆਰੰਭ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਖਬਰ ਕੁਝ ਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । 

ਅਰਥਾਤ ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ‘ਅਦਿੱਤੀ’ ਨੇ ਘੋਰ ਤਪ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (ਈਸ਼ਵਰ) ਨੇ ਵਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੜਾ ਧਨੁਸ਼ਧਾਰੀ ਰਾਜਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਉਂ ਦਸਰਥ ਹੋਵੇਗਾ ।ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਰਾਣੀ ਦਾ ਨਾਉਂ ਕੋਸ਼ਲਿਆਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਉਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕੌਸ਼ਲਪੁਰ ਹੋਵੇਗੀ (ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਅਯੁੱਧਿਆ ਨੂੰ ਕੌਸ਼ਲਪੁਰ ਆਖਦੇ ਸਨ) । ਸੋ ਸੂਰਜ ਵੰਸ਼ੀ ਕਸਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਕੱਛਤਤੀ ਵੰਸ਼ ਦੀ (67 ਵੀ) ਸਤਾਠਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਰਾਜਾ ਦਸਰਥ ਹੋਇਆ । ਜਿਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਾ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਜੀ ਹੋਏ। 

ਮੁਲਤਾਨ : ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ – ਮੂਲ ਸਥਾਨ । ਇਹ ਮਹਾਂ ਨਗਰ ਦਿਗ ਵਿਜੈਈ (ਸੰਸਾਰ ਜੇਤੂ) ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਮਹਾਰਾਜਾ ਹਿਰਣ ਕਸ਼ਯਪ, ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਮਹਾਂ ਰਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਮਹਾਹਾਜਾ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਨਾਉਂ ਪਹਿਲਾਟਪੁਰੀ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਨਰ ਸਿੰਘ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ । ਉਸ ਦਾ ਸਮਾਰਕ ਮੰਦਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅੰਦਰ ਹੈ । ਇਹ ਮਹਾਂ ਨਗਰ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਰੋਚਨ ਤੇ ਪੋਤਰੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ‘ਬਲਿ’ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵੀ ਰਿਹਾ। ਮਹਾਰਾਜੇ ਬਲਿ ਦੇ ਉਪ੍ਰੰਤ ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ‘ਅਦਿੱਤੀ’ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ‘ਚੱਕ੍ਰਵਰਤੀ ਮਹਾਰਾਜ ਸੂਰਜ’ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵੀ ਰਿਹਾ ।  

ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ”ਚੱਕ੍ਰਵਰਤੀ ਮਹਾਹਾਜਾ ਸੂਰ ਜ” ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ ਹੈ । ਮਹਾਰਾਜਾ ਹਿਰਣ ਕਸ਼ਯਪ ਦਾ ਭਰਾ ਮਹਾਂਬਲੀ ਹਰਨਾਖਸ ਵੀ ਇਸ ਮਹਾਂ ਨਗਟ ਦਾ ਵਸਨੀਕ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਮਹਾਂ ਨਗਰ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨ ਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵੀ ਗਏ ਸੀ । ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬਿਰਾਜਣ ਅਸਥਾਨ ਪੀਰਾਂ ਦੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਪੁਜਾਰੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ । ਸੰਨ 1752 ਤੋਂ ਇਸੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਹੈ । ਸੰਨ 1818 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਫਤਹਿ ਕੀਤਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ । ਇਹ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ 207 ਮੀਲ ਹੈ । ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ ਫੋਜ਼ ਦੀ ਇਥੇ ਵੱਡੀ ਛਾਉਣੀ ਸੀ । ਇਸ ਛਾਉਣੀ ਦੇ ਬਣਨ ਸਮੇਂ ਇਥੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਦਲੇਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਸਰਦਾਰ ਵਧਾਵਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲੱਕੜੀ ਦੀਆਂ ਚੁਗਾਠਾ ਤੇ ਬੂਹੇ ਬਰੀਆਂ (ਜੋੜੀ ਪੱਲੇ) ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਕਾਰੀਗਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਰ ਖੜੇ ਹੋਏ ਸਨ । 

ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾ ਦਸਰਥ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਤੇ ਰਾਜਾ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਜੀ ਦੇ ਲ ਊ ਤੇ ਕੁੱਝ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਹੋਏ । ਰਾਜਾ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਗਮਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ । ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ 8 ਕੁਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉਤੇ ਪੱਛਮ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਬਾਲਮਿਕ ਜੀ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਜਿਥੇ ਉਹ ਜੰਮੇ-ਪਲੇ ਸਨ ਵਾਪਿਸ ਪਰਤ ਆਏ । ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਬਲਮੀਕ ਜੀ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਇੱਥੇ ਰਹਿ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਥੇ ਹੀ ਰਹਿਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ, ਪਰ ਮਹਾਂਰਿਖੀ ਬਾਲਮੀਕ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਸਦੀਵੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਵਿਰਸੇ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ਼ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਨੇਕ ਮਲਾਹ ਦਿੱਤੀ । ਆਪਣੇ ਆਸ਼ਰਮ ਦੇ ਨਾਲ ਵਗਦੀ ਤਾਮਸਾ ਨਦੀ (ਦਰਿਆ) ਤੋਂ ਪਾਰ ਪੰਛਮ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਬਨਉਣ ਲਈ ਨਾਲ ਜਾ ਕੇ ਸ਼ੁੱਭ ਜਗ੍ਹਾ ਵੇਖ ਕੇ ਦੋ ਨਗਰ ਵਸਾਉਣ ਲਈ ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਕੋਲੋਂ ਮੋੜੀਆਂ ਗੱਡਵਾ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ 

ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕਰਦੇ ਰਹੇ । ਲਊ ਦੇ ਨਾਂ ਤ ਉਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਲਾਹੌਰ ਰੱਖਿਆ . ਤੁਮੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਉਸਦੇ ਨਾਓ ਤੇ ਹੀ ਕਸੂਰ ਰੱਖਿ ਆ। 

ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ (ਮਦੂਰ ਦੇਸ਼) ਦੀਆਂ ਚੰਗੇ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨਾਲ ਕਰਵਾਇਆ । ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਜੀ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਵੀ ਮਾਝੇ ਦੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਬਾਲਮੀਕ ਆਸ਼ਰਮ ਦੀ ਦੱਖਣ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ‘ਨ.ਸੇਲ’ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਂ। ਰਖੀ ਬਾਲਮੀਕ ਆਸ਼ਰਮ ਅਤੇ ਕਮੇਲ ਤੋਂ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੇ ਸਨੇਹ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ। ਲਊ ਦੀ ਰਾਣੀ ‘ਚੰਪਿਕਾ ਤੋਂ ਇਕ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਉ ਕਾਲਰਾਏ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ੂ ਦੀ ਹਾਣੀ ‘ਸੁਨੇਦਾ’ ਤੋਂ ਜਿਸ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਉਸ ਦਾ ਨਾਉਂ ਕਾਰ ਕੇਤ ਰੱਖਿਆ । 

ਰਾਜਾ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਜੀ ਦੇ ਭਰਾ ਲਛਮਣ ਭਰਤ ਦੇ ਸ਼ਤਰੂਘਨ ਸਨ । ਲਛਮਣ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਨਾਉਂ ‘ਉਰਮਲਾ’ ਸੀ। ਲਛਮਣ ਨੇ ਲਖਨਊ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾਇਆ । ਇਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਉਂ ਲਛਮਣਵਤੀ ਸੀ । ਇਹ ਗੋਮਤੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਹੈ । ਦਿੱਲੀ ਮਹਾਂ ਨਗਰ ਸੂਰਜਵੰਸ਼ੀ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਨੇ ਵਸਾਇਆ। ਇਹ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲ ਤੱਕ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ । ਇਸ ਦਾ ਨਾਉਂ ਦੇਉਝਲਾਂ, ਦੇਹੁਲਾ, ਦੇਹਲੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦਿੱਲੀ ਪਿਆ । ਭਰਤ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਨਾਉਂ ‘ਮਾਂਡਵੀ’ ਸੀ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਉ ‘ਤਕਸ਼’ ਸੀ । ‘ਤਕਸ਼’ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਉਂ ਉਤੇ ਤਕਸ਼ਿਲਾ ਨਗਰ ਵਸਾਇਆ । ਸ਼ਤਰੂਘਨ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਨਾਉਂ ਸ਼ਰਤ ਸੀ, ਜੋ ਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ मी। 

ਦੂਰ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਕੁਝ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਬਾਅਦ ਕਾਲਕੇਤ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਵੇਦੀ ਕਹਾਈ। ਕਾਲਰਾਏ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਕੁਝ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਸੋਢੀ ਕਹਾਈ। ਲਛਮਣ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਤਰੇਹਣ ਤੇ ਭਰਤ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਭੱਲੇ ਕਹਾਣੀ। ਵੇਦੀ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ। ਤਰੇਹਣ ਵੰਸ਼ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ, ਭੱਲੇ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਅਤੇ ਸੋਢੀ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ । 

ਹਰੇ ਕਸ਼ ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਤੇ ਧੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਕਹਾਉਂਦੀ ਸੀ । ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਦਾ ਸੀ । ਦੂਸਰੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਬੱਚੇ ਰਾਜਪੂਤ ਕਹਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਭਰਾ ਸਭ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਉਹ ਹਥਿਆਰ-ਬੰਦ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਦਾ ਚੱਟਰ ਲਾਉਦੇ ਸਨ । ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਗੜਬੜ ਕਰਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਪਕੜ ਕੇ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਕੌਮ ਦਾ ਹਰੇਕ ਬੱਚਾ ਜੁਆਨ ਹੋ ਕੇ ਸਿਪਾਹੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ 10 ਸੇਰ ਦੀ ਢਾਲ, 1) ਸੇਰ ਦਾ ਤੀਰਾਂ ਦਾ ਭੱਥਾ, ਬੜਾ ਭਾਰੀ ਧਨੁਸ਼, ਪੰਜ ਸੇਰ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾਨ, ਵਾਰ ਪੰਜ ਕੁ ਸੇਰ ਦਾ ਬਰਛਾ ਵੀ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜਨ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਏਨਾਂ ਵਜ਼ਨ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨੌਜਵਾਨ ਬਾਗੀ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਗੀ ਹੋ ਕੇ ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਤੇ ਵਪਾਰ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਅਪਣਾਇਆ । 

ਇਸ ਪੁ ਕਾਰ ਇਹ ਲੋਕ ਵੱਡੀ ਪਧਰ ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਵਿਉਹਾਰ ਦੇ ਕਿਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਨ । 

ਨਾਮੇਂ ਦਾ ਰੱਥ ਆਪਣੀ ਤੋਰੇ ਤੁਰਦਾ ਗਿਆ । ਕਈ ਹਜ਼ਾਹ ਮਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆਂ ਗਿਆ । ਕਈ ਰਾਜੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਦੇ-ਭਿੜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਜਿਵੇਂ ਕਾਲਕੇਤ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਸੂਰ ਤੋਂ ਕਾਲਰਾਏ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੀ ਰ ਜਧਾਨੀ ਲਾਹੌਰ ਉਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। 

ਸੰਨ ਪੰਦਰਾਂ ਸੌ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ, ਭਾਵ ਈਸਵੀ ਸੰਨ ਤੋਂ ਪੰਦਰਾਂ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਿਆਂ ਉਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਟਨੇ ਹੋ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ । ਧਾੜਵੀ ਮੂੰਹ ਦੀ ਖਾ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਤੂੰ ਵਾਪਿਸ ਦੌੜ ਗਏ । ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਦੂਸਰਾ ਹਮਲਾ ਉਹਨਾਂ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਿਆਂ ਪਾਸ ਹਾਥੀ ਸਨ, ਬੜੇ ਬੜੇ ਭਾਰੇ ਰੱਥ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਨੁਸ਼ (ਕਮਾਨ) ਏਨੇ ਭਾਰੇ ਸਨ ਕਿ ਆਮ ਆਦਮੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਲੋਕ ਮੈਦਾਨੇ ਜੰਗ ਵਿੱਤ ਆਏ. ਬਰਸਾਤ ਕਾਰਨ ਹਾਥੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਤ ਖੁੱਭਦੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਰੱਥਾਂ ਦੇ ਪਹੀਏ ਵੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਖੁੱਭਦੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤੇਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਫੜ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਰੱਥਾ ਤੋਂ ਉਤੱਰ ਕੇ ਪੈਦਲ ਲੜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਮਾਨ ਭਾਰੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸਦਾ ਇਕ ਸਿਰ ਧਰਤੀ ਉਪਰ ਰੱਖਕੇ ਪੈਰ ਨਾਲ ਦਾਬ ਦੇ ਕੇ ਫਿਰ ਚੱਲਾ ਚਾੜ੍ਹਦੇ ਸਨ । ਧਰਤੀ ਗਿੱਲੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਮਾਨ ਦਾ ਸਰਾ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਖੁੰਝ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । 

ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੇ ਛੋਟੇ ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਬਣਾਏ ਸਨ । ਜੋ ਬਹੁਤ ਹਲਕੇ ਸਨ ਤੇ ਉਹ ਸਭ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਆਏ ਸਨ । ਉਹ ਮੈਦਾਨੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਘੇਰਾ ਪਾ ਕੇ ਘੋੜਿਆਂ ਉਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਹੀ ਤੀਰਾਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਕਰੀ ਜਾਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬਰਸਾਂ ਤੋਂ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸੰਸਾਰ ਜੇਤੂ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮੁਲਤਾਨ ਉਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤੀ । ਧਾੜਵੀਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੇ ਕਸ਼ਯਮ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨ ਮਰਦਾਂ ਤੇ ਬੁੱਢਿਆ ਨੂੰ ਵੀ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੁੱਗ ਵਸਦੇ ਨਗਰਾਂ ਨੂੰ ਥੇਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਰਦ ਅਤੇ ਤੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 50 ਲੱਖ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ । 

ਦਰਿਆ ਸਿੰਧ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਕਤਲਆਮ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਧਾੜਵੀ ਇਲਕੇ ਜਿੱਤਦੇ ਗਏ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੇ ਰਣਨੀਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੂੰ ਭੇਡਾਂ ਬੱਕਰੀਆ ਦੇ ਇੱਜੜਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਦੀ ਬਣਾਈ ਗਏ । ਜਦੋਂ ਦੂਰ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਇਲਾਕਾ ਜਿੱਤ ਲਿਆ । ਧਾੜਵੀਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰ ਕੇ ਧਾੜਵੀਆਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਆਪ ਕੁਝ ਸੈਂਕੜੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਿਥੇ ਜਿਥੇ ਕਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਲੋਕ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ ਉਥੇ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚਿਆਂ । ਬੰਦੀਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਢੰਡੋਰਾ ਪਿਟਵਾਇਆ ਕਿ ਅੱਜ ‘ ਮੁਖੀਆ ਜੀ ਆਏ ਹਨ ਸਭ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲੱਗੇਗੀ । ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ, ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਏ ਹਨ । ਆਪਣੇ ਨਾਉਂ ਦੱਸਣ ਲੱਗੇ ਨਾਉਂ ਦੇ ਮਗਰ ਮੈਂ ਹਰਾ ਹੁੰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ । 

ਟਾਜਨੀਤੀ ਤੇ ਰਣਨੀਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਲੋਕ ਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਕੇ ਆਖਦੇ ਸਨ, ਮੇਰਾ ਨਾਉਂ ਦੇਵ ਰਾਏ ਮੈਂ ਹਰਾ ਹੂੰ । ਮੇਰਾ ਨਾਉ ਧੀਰ ਰਾਏ ਮੈਂ ਹਰਾ ਹੂੰ । ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਗਿਆਨ ਰਾਏ ਮੈ ਹਰਾ ਹੂੰ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੇ ਰਣਨੀਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਭ ਲੋਕ ਅਲੱਗ ਕਰ ਲਏ । 

ਧਾੜਵੀਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕ ਸਭ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿਉ। ਪਰ ਨਾਲ ਬੈਠੇ ਅਹਿਲਕਾਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰ ਫੇਰ ਦਿੱਤਾ । ਕਤਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਮੁਖੀਆ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਇਸਦਾ ਕੀ ਕਾਰਣ ? ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਪੱਛਮ ਦਿੱਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਏਨਾਂ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤਾਂ, ਬੰਦਿਆਂ, ਬੁੱਢਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ਿਆ, ਹੁਣ ਸਾਤੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਮਨੁੱਖਤਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਕਤਲੇਆਮ ਵੇਖ ਸਕਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹਨ । ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਕਤਲੇਆਮ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦੇ । ਮੁਖੀਆ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਇਹ ਲੋਕ ਖਤਰਨਾਕ ਹਨ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਭਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਮੁੜ ਸਿਰ ਚੁੱਕ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਜਿਉਂਦੇ ਰੱਖਿਆ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਿਵੇਂ ਰੱਖੋਗੇ ? ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਕਰਕੇ ਉੱਤੱਰ ਦਿੱਤਾ, ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਇਥੇ ਰਹਿ ਕੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਘਰ ਬਨਾਉਣੇ ਹਨ । ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਨੌਕਰ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।’ ਫਿਰ ਮੁਖੀਆਂ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਿਹੜਾ ਦਿਉਗੇ ਕਰਨ ਲਈ’ ? ਸਭ ਅਹਿਲਕਾਰ ਸੋਚੀ ਪੈ ਰ ਏ । ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਹੀ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ, ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ ਤੇ ਪੱਖਾ ਝੱਲਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਲੋਕ ਕੰਮ ਧੰਦਾ ਕਰਕੇ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਜਾਇਆ ਕਰਨਗੇ, ਅਸੀਂ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠੇ ਹੋਇਆ ਕਰਾਂਗੇ, ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਪੱਖਾ ਝਲਿਆਂ ਕਰਨਗੇ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਹਰ ਵੇਲੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣਗੇ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗਲੱਬਾਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ । ਹਰ ਵੇਲੇ ਸਾਡੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਗੇ । ਇਹ ਮਤਾ ਸਰਬ ਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ । ਮੁਖੀਆ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੜੇ ਸਿਆਣੇ ਸਨ । ਭਾਵੇਂ ਧਾੜਵੀਆਂ ਬਾਰੇ ਅਨਪੜ੍ਹ, ਗਵਾਰ ਤੇ ਖਾਨਾ-ਦੋਸ਼ ਲੋਕ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਅਹਿਲਕਾਰ ਲੋਕ ੀਤੀਵਾਨ ਵੀ ਸਨ । ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਦਾ ਮਲੀਆ ਮੇਟ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿਉ, ਉਹ ਕੌਮ ਸਹਿਜੇ ਸਹਿਜੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਮ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਉਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਵੀ ਲਾਈਆਂ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਪਾਬੰਦੀ ਕਿ ਇਹ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਲੱਗੇ ਸੂਰਜਵੰਸ਼ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਕਛੱਤਰੀ ਨ ਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ । ਹੁਣ ਇਥੋਂ ਦੇ ਕਛੱਤਰੀ ਅਸੀਂ ਹਾਂ, ਸਾਡੀ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਹੋਣ ਗੇ । ਇਹ ਆਪਣੇ ਨਾਉਂ ਦੇ ਮਗਰ ਸ਼ਨਾਖਤ ਵਾਸਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੋਹਰਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਗੇ । ਸਾਨੂੰ ਫੌਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਉਹ ਪਤਰਨਾਕ ਲੋਕ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਜ ਭਾਗ ਖੋਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਦੂਜੀ ਪਾਬੰਦੀ ਇਹ ਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ‘ ਕਿਉਂਟਿ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਮਰਦ ਤੇ ਔਰਤਾਂ 7.ਭ ਲਿਖਣਾ ਤੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਜਾਣਦੇ ਸਨ । ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਲਿਖਣਾ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਗੋਰਵਸ਼ਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਗਿਆਨ ਕਾਰਣ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਭਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਮੁੜ ਸਿਰ ਚੁੱਕ ਸਕਦੇ ਹਨ । 

ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਆਪਣੀਆ ਰਿਹਾਇਸ਼ਗਾਹਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸੂਰਜਵੰਸ਼ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਕਛੱਤਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰੇਲੂ ਨੌਕਰ ਬਣ ਕੇ ਰੱਖਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਖਤ ਹਦਾਇਤ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਦ ਵੀ ਕੋਈ ਨਾਂ ਪੁੱਛੇ ਆਪਣੇ ਨਾਉਂ ਦੇ ਪਗਰ ਮੈਹਰ ਸ਼ਬਦ ਜਰੂਰ ਲਾਉਣਾ ਹੈ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਤੰਗ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ । ਓਧਰ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਦੇ ਸਿਪਾਹੀਅ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਨਾਉਂ ਦੇ ਮਗਰ ਮੈਂਹਰਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਤੰਗ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ । ਉਹ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪੈਲੇ ਗਏ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਆਉਣਗੇ । 

ਜਦੋਂ ਉਹ ਧਾੜਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਹਾਇਸ਼ਗਾਹਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਜਾਂਦੇ, ਸ਼ਕ ਪੈਣ ਦੇ ਪਿਆਦੇ ਸਿਪਾਹਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਉਂ ਪੁੱਛਦੇ, ਉਹ ਦੀਵਾਨ ਰਾਏ ਮੈਂਹਰਾਂ, ਗਿਆਨ ਰਾਟੇ ਮੈਂਹਰਾ, ਦੇਵ ਰਾਏ ਮੈਂਹਰਾ ਆਦਿਕ ਦਸਦੇ, ਮੈਂਹਰ ਸੁਣਕੇ ਸਿਪਾਹੀ ਬਿਨਾਂ ਰੋਕ ਟੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । 

ਧਾੜਵੀ ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰਦੇ ਭਾਈ ਮੈਂਹਰਿਆਂ ਕਹਿਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਭਗ ਮੋਹਰਿਆਂ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਉਹ ਆਪ ਅਨਪੜ੍ਹ ਗਵਾਰ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂਹਰਾ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਵਾਈ । ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਬੱਚ, ਜਿਸ ਪਾਠਤਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿੱਦਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨ ਉਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੋਤਰ ਚਲਦਾ ਸੀ । ਜਿਵੇਂ :- 

ਜਿਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਹਾਂਦਿਖੀ ਕਸ਼ਯਪ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਵਿੱਦਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗੋਤਰ ਕਸ਼ਯਪ ਹੈ । ਰਿਖੀ ਭਾਰਦਵਾਜ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਵਿਦਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗੋਤਰ ਭਾਰਦਵਾਜ ਹੈ ।ਰਿਖੀ ਵਸਿਸਟ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਵਿੱਦਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗੋਤਰ ਵਸਿਸਟ ਹੈ । 

ਏਤੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੂਰਜਵੰਸ਼ੀ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਕੱਛਤਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂਹਰਾ ਦੀ ਬਜਾਇ ਧਾੜਵੀ ਲੋਕ ਮੈਹਰਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਧਾੜਵੀਆਂ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗੋਤਰ ਮੈਹਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਖੱਤਰੀ ਕਹਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ! 

ਮੈਂਹਰਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੱਦਿਆਂ ਉਤੇ ਵੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪਾਠਸਾਲਾ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਸੱਤ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਲਈ ਆਇਆ ਕਰ । ਉਹ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿਤਾ ਵਾਲਾ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਿਆਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਹਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਖਿਆਲ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾ ਜਾਵੇ ! ਜਦੋਂ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਸੱਤ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਲਿਆਇਆ ਕਰ । ਜਦ ਦੋ * ਤਿੰਨ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬੀਤ ਗਈਆਂ । ਇਹ ਵੀ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਦੇ ਕਰਣ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੈਂਹਰਾ ਕਹਿਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਮੈ ਹਰਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੂਰਜ ਵੰਸ਼ੀ ਕਯਪ ਰਾਜਪੂਰ ਪੱਤਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅੱਲ ਮੈਂਹਰਾ ਤੋਂ ਮੈਹਰਾ ਪੈ ਗਈ । ਆਪਣਾ ਗੌਰਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਰਸਾ ਹੀ ਭੁੱਲ ਗਏ । ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਏਨਾਂ ਕੁ ਯਾਦ ਰਿਹਾ, ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਇਹੋ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਦਾਦਾ ਜੀ ਇਹੋ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣਾ, ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਤੇ ਪੱਖਾ ਝੱਲਣਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖ, ਕਿੱਤਾ ਬਣ ਗਿਆ । 

ਧਾ ਤਵੀਆਂ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨਿਯਤ ਕੀਤੇ । ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਸਖਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਧੁੱਪੇ ਵਾਹੀ ਗੋਡੀ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੜੀ ਛਾਂਵੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬੈਠਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਵੀ ਪੁੱਛਕੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਚੱਕੀ ਪੀਸਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਖਾਣਾ ਧਾੜਵੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਸਵੇਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ, ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਿਰਬਾਹ ਬੜਾ ਔਖਿਆਈ ਭਰਪੂਰ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਲੋਕ ਭਗੌੜੇ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਕ ਛਿਪ ਕੇ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲੱਗੇ । 

ਮੈਂਹਰਾਂ ਲੋਕ ਜਿਹੜੇ ਘਰੇਲੂ ਨੌਕਰ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਹੀ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਧਾੜਵੀਆਂ ਲਈ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਜੇ ਧਾੜਵੀ ਛਾਂਵੇ ਆਰਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛਾਂਵੇ ਬੈਠ ਕੇ ਹੀ ਪੱਖਾ ਝੱਲ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੀ ਝੱਲ ਮਾਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ । ਇਹ ਲੋਕ ਸੌਖੇ ਸਨ । 

ਭਗੌੜੇ ਹੋਏ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਲੋਕ ਗਲ ਵਿੱਚ ਨੀਵੀ ਥਾਂ ਉਤੇ ਜਮਾਂ ਹੋਏ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜਿਹੜਾ ਸੁਵੱਛ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਸੁਵੱਛ ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਣਤਾਂ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ । 

ਪ੍ਰਬਤਾਂ ਤੋਂ ਸੁਵੱਛ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਮੁਵੱਛ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਮੁੜ ਕੰਡਿਆਲੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਛਿਪ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿਹਨੇ ਧਾੜਵੀਆਂ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਪਕੜ ਕੇ ਨਾ ਲੈ ਜਾਣ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪਕੜਨ ਵਾਸਤੇ ਨਾ ਆਇਆ, ਡਰ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਹ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਉਤੇ ਘਰ ਬਣਾ ਕੇ ਵੱਸਣ ਲੱਗ ਪਏ । ਬਹੁਤ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੂੰ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਉਤੇ ਵੱਸਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅੱਲ ਝੀਵਰ ਪਾਈ । ਝੀਵਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਉਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ । 

ਜਿਹੜੇ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਲੋਕ ਭਗੌੜੇ ਹੋ ਕੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਉਤੇ ਜਾ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੇ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅੱਲ ਦਰੈਣ ਪਾਈ। ਦਰੈਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਉਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ । ਇਹ ਲੋਕ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਹੀ ਕਾਨਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿਰਕੀਆਂ, ਖੱਗਿਆਂ ਦੀਆ ਪੱਖੀਆਂ, ਮੂੜ੍ਹੇ, ਚੰਗੇਰਾਂ, ਛਿੱਕੂ, ਪਟਾਰੀਆਂ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਕੇ ਬੇੜੀ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ-ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਜਾ ਕੇ ਵੇਚ ਆਉਦੇ ਸਨ । 

ਜਦੋਂ ਧਾੜਵੀ ਇਲਾਕੇ ਜਿੱਤਦੇ ਰਾਜਿਸਥਾਨ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਵੱਧੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਅੱਲ ਕਹਾਰ ਪਾਈ । ਜਿਸ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਹਾਰਿਆਂ ਹੋਇਆ ਕਸ਼ਯਪ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ 118 ਅੱਲਾਂ ਪਾ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਮੋਂ-ਨਿਸ਼ਾਨ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੰਪੂਰਨ ਕਸ਼ਯਪ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ 118 ਅੱਲਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਬਕ ਵੇਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ । 

ਜਦੋਂ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕਰਦਿਆਂ ਕੋਈ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ । ਧਾੜਵੀਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਇੰਦਰ ਨੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਇਥੋਂ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹਾਂ । ਸਾਡੀਆਂ ਬਹੂ-ਬੇਟੀਆਂ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਉਤੇ ਊਠਾ ਉਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ (ਪਾਲਕੀਆਂ) ਡੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਸ ਨੇ ਡੋਲੀਆਂ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਈਆਂ । ਫਿਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਂ ਗਈ । ਚੁੱਕੇ ਕੇ ਕੌਣ ਖੜਨਗੇ ? ਇਸ ਸਮੱਸਿਆਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਰਾਜ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਬੈਠਕ (ਮੀਟਿੰਗ) ਬੁਲਾਈ ਗਈ । ਮਤਾ ਇਹੋ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਡੋਲੀਆ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕੋਣ ਲੋਕ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਗੇ ? 

ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਮੈਂਹਰਾ, ਕਸ਼ਯਪ ਲੋਕ ਘਰੇਲੂ ਨੌਕਟ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ, ਉਹ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਵਫਾਦਾਰ ਹਨ ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਬੇ-ਵਫਾ ਹਨ ? ਤਫਤੀਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ? ਤਫਤੀਸ਼ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਈ । 

ਤਫਤੀਸ਼ ਕਰਨ ਤੇ ਇਹ ਰੀਪੋਰਟ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕ ਜਿਸ ਘਰ ਦਾ ਨਮਕ ਖਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਸਦੀ ਪੂਰੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਨਾਲ ਰਾਖੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਨੰਬਰ 2 ਇਹ ਲੋਕ ਵਚਨ ਦੇ ਬੜੇ ਪੌਠੇ ਹਨ, ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵਚਨ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਉਸ ਉਤੇ ਪੂਰਾ ਉਤਰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੇ-ਵਫਾਈ ਦੀ ਕਿਤਿਓ ਕੋਈ ਖਬਰ ਨਾ ਮਿਲੀ । ਸਰਬ -ਸਮਤੀ ਨਾਲ ਡੋਲੀਆ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਇਹੋ ਲੋਕ ਨੀਯਤ ਕੀਤੇ ਗਏ । 

ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡੋਲੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੁੱਧ ਦੀ ਬਣੀ ਖੀਰ ਅਤੇ ਨਮਕੀਨ ਖਣਾ ਵੀ ਖੁਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਵਚਨ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਮੈਂ ਵਚਨ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਡੋਲੀ ਅਤੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਕੰਨਿਆ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਵਾਂਗਾ ਅਤੇ ਵਫਾਦਾਰੀ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ ਲੈ ਕੇ ਆਵਸਾ । ਫਿਰ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਡੋਲੀਆਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਖੜਨ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । 

ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖਰੀਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਇਹ ਲੋਕ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਜਾਣ ਕਾਰਣ ਆਪਣੇ ਗੌਰਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਰਸੇ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ । ਅਜੋਕੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇਹ ਲੋਕ ਪੈਂਤੀ ਸੌ ਸਾਲ ਤੋਂ ਦੱਬੇ ਕੁਚਲੇ ਚਲੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ । 

ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀਹ ਕਰੋੜ ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੈ । ਹਰ ਛੇਵਾਂ ਭਾਰਤੀ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ । 

ਸੋ ਸਮੇਂ ਦੀਆ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਵੇ । ਇਹਨਾਂ ਲਈ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਾਖਵੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਣ । ਤਾਂ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕ ਵੀ ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਾਮ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਵੱਡਮੁੱਲੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣ । 

ਏ.ਐਸ. ਦਲੇਰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ (ਸ਼੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) 

ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮ

ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਗਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤਾਂ ਰੋਸ਼ਨ ਦਿਮ ਗ ਆਗੂ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੇਖਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਚੋਣ ਇੰਚਾਰਜ਼ ਕਸਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਬ੍ਰਾਦਰੀ ਦੇ ਜਾਗਰੂਕ ਦਿਮਾਗ ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ‘ਕ ਉਹਨਾ ਨੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਪੜੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਉਹਨਾ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਮਨਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਤਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਿਆਰ ਬੈਠੇ ਸਨ । ਉਹਨਾ ਨੇ ਨਿਰੰਤਰ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ । ਪਰ ਪੇਨ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੀ ਚੋਣ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਹਨੂੰਵਾਨ ਹਲਕੇ ਦੀ ਜਿਮਨੀ ਚੋਣੇ ਆ ਗਈ । ਉਸ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਚੋਣ ਇੰਚਾਰਜ ਸਨ । ਚੋਣਾ ਦੌਰਾਨ ਸ੍ਰ. ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ 27 ਜੁਲਾਈ 2009 ਨੂੰ ਡਾ: ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਦੇ ਘਰ ਪਧਾਰੇ ਤਾਂ ਡਾ: ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਨੇ ਕਸਾਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਸਭਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦਾ ਵਫਦ ਜਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਵ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਬਮੋਤਰਾ, ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਪਾਹੜਾ, ਕਮਾਂਡਰ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ, ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ, (ਲੇਖਕ) ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨੀ ਆਦਿ ਆਗੂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਨੂੰ ਡਾ: ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਨੇ ਮਾਨਯੋਗ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਅਤੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ । 

ਮੌਕੇ ਤੇ ਬੈਠੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੇਖਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਹੀ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਸਭਾ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਸਮਾਗਮ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਉਲੀਕ ਲੈਣ । 

ਕਸ਼ਯਪ ਸਮਾਜ ਦੀਆ ਅਰਦਾਸਾਂ ਨਾਲ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੇਖਵਾਂ ਚੋਣ ਜਿੱਤ ਕੇ ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ ਉਹ ਡਾ: ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਦੇ ਘਰ ਪਧਾਰੇ ਤਾਂ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਡਾ: ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਨੇ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਸਭਾ ਦੇ ਵਫਦ ਨੂੰ ਉਹਨਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਗੱਲ ਅੱਗੇ ਤੋਰੀ ਤਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੇਖਵਾਂ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਮਾਗਮ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲੋਂ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਹਰ ਸਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈ ਲਈ । ਇਸ ਪਿਛੋ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਡਾ: ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਦੋ ਮੀਟਿੰਗਾ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਖਵਾਂ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ । ਪਰ ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲੋ ਸਮਾਗਮ ਲਈ ਸਮਾਂ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਤਰੀਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ । ਇਸੇ ਦੋਰਾਨ ਹੀ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਰਦੀ ਨਾਲ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਖਵਾਂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਹਨਾ ਨੇ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ 

ਨਾਲ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਦੀ ਗਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਬਸ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਉਸਨੇ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਜਦਕਿ ਸਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਡਾ: ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਨੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਸਭਾ ਦੀਆ ਮਾਨਯੋਗ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਜਥੇਦਰ ਸੇਖਵਾਂ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਚਾਰ ਮੀਟਿੰਗਾ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀਆ ਸਨ । 

ਸੋ ਖੀਰ ਡਾ: ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਦੇ ਯਤਨਾ ਨੂੰ ਫਲ ਪਿਮਾ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੇਖਵਾਂ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਮੁੱਸ਼ਕਤ ਕਰਕੇ ਮਾਨਯੋਗ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਕੋਲੋਂ 14 ਫਰਵਰੀ 2010 ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਗੁਰਦ ਸਪੁਰ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੈ ਲਿਆ। ਜਿਸਨੂੰ ਕਾਮਯਾਬ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਸਭਾ ਨੇ ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇਕ ਕਾ ਕੇ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਬ੍ਰਾਦਰੀ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਗਾਹ ਮਾਰਿਆ । ਜਿਸ ਦਾ ਸਦਕਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰਵਿਚ ਕੌਮ ਦਾ ਭਾਰੀ ਇੱਕਠ ਹੋਇਆ। ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕੈਬਨਿਟ ਦੇ ਨੇ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ । ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨਣ ਦਾ ਮਾਨਯੋਗ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵੱਲੋਂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । 

ਜਾਗਰੂਕ ਲੋਕ ਤਾਂ ਇਸ ਧਤਨ ਦੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਸਿਟਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਨੇ ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਬ੍ਰਾਦਰੀ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਇੱਕਠਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੌਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਤਸਾਹ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ । ਇਹ ਕੌਮ ਲਈ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਡਾ ਤੋਹਫਾ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਕੌਮ ਦੇ ਆਗੂ ਪਿਛਲੇ 40 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਹੁਣ ਲੋਕ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਨਹੀ ਲਗਾ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਹਾਨ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਤਾਰਪੀਡੋ ਕਰਨ ਦਾ ਨਾਕਾਮ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਬਾਬਾ ਜੀ ਉਹਨਾ ਦਾ ਵੀ ਵਾਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੁਮੱਤ ਬਖਸ਼ਣ ਆਓ ਸਾਰੇ ਗਿਲੇ ਸ਼ਿਕਵੇ, ਅਤੇ ਨਿਜੀ ਹਿੱਤ ਭੁਲਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰੀ ਭਰੀਏ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਫਲ ਕਰੀਟ ਤਾਂਕਿ ਆਉਣ ਵ ਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਵੀ ਸਾਡੇ ਨਿਮਾਣੇ ਯਤਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਰਹਿਣ । 

ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ

ਪ੍ਰੈਸ ਸਕੱਤਰ

ਕਸ਼ਯਪ ਰਾਜਪੂਤ ਸਭਾ ਹਜਿ. ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ